Hằng năm, ở nước ta có tới trên một triệu ca nạo phá thai. Điều đó chứng tỏ sự hiểu biết về các biện pháp tránh đang là vấn đề đáng phải quan tâm, cả về phía nhân viên y tế và cộng đồng.
Các phương pháp tránh thai
Có 2 phương pháp tránh thai hiện đang được sử dụng: phương pháp tránh thai cơ học và phương pháp tránh thai sử dụng hormone.
Phương pháp tránh thai cơ học bao gồm: sử dụng bao cao su, thuốc diệt tinh trùng ngăn cản tinh trùng đi vào tử cung, buồng trứng, vòng tránh thai (chống chỉ định dùng ở phụ nữ chưa sinh con và có nguy cơ hoặc đã từng bị viêm sinh dục).
 |
Phương pháp tránh thai sử dụng hormone: viên thuốc hormone tránh thai có tác dụng biến đổi tính thấm chất nhầy cổ tử cung, ức chế sự làm tổ của trứng và nhất là ngăn cản quá trình rụng trứng.
Việc sử dụng viên thuốc tránh thai rất đơn giản, hiệu quả và thực sự là cuộc cách mạng to lớn trong công tác kế hoạch hóa gia đình. Song thuốc tránh thai cũng như các thuốc nội tiết khác, cũng có tác dụng phụ bất lợi như:
- Vẫn bị mang thai (nếu sử dụng không đúng, nguy cơ này rất nhỏ).
- Bệnh tim mạch và chuyển hóa: giữ nước, phù, tăng cân, tăng huyết áp, tăng đường huyết, viêm tắc tĩnh mạch… nhất là khi sử dụng các estroprogestin.
- Biến đổi cân bằng hormone và sự hành kinh (gây vô kinh thứ phát), thường gặp khi sử dụng progestin.
- Thay đổi da: xạm da, tăng tiết bã nhờn gây trứng cá.
Do vậy, sử dụng thuốc tránh thai cần được bác sĩ chuyên khoa chỉ định và theo dõi chứ không đơn thuần như một loại thuốc thông dụng. Trước khi kê đơn cần phải: hỏi tiền sử của bệnh nhân, khám lâm sàng, xét nghiệm máu (với người có tiền sử gia đình viêm tắc mạch cần xét nghiệm thêm antithrombin III, protein C).
Các loại thuốc tránh thai
Đối với người bình thường, không mắc bệnh thì dùng estro-progestin là giải pháp đơn giản và tin cậy nhất cho phụ nữ dưới 40 tuổi, không hút thuốc lá nhiều (dưới 5 điếu / ngày), cân nặng bình thường. Với người có chu kỳ kinh dài, lượng máu nhiều, thường bị đau kinh, không rậm lông, không có mụn trứng cá, có u xơ, có lạc nội mạc tử cung, tăng tiết cổ tử cung: những người này thuộc tạng estrogen nên dùng viên tránh thai có hàm lượng estrogen thấp và progestin cao (như viên marvelon). Với người thuộc tạng progestin (có chu kỳ kinh bình thường hay ngắn, lượng kinh ít…) nên dùng viên tránh thai có hàm lượng estrogen cao và progestin thấp (viên triregol: loại viên tránh thai có hàm lượng estrogen và progestin thay đổi theo chu kỳ).
Chống chỉ định estro-progestin với bệnh nhân có tiền sử viêm tắc tĩnh mạch hoặc động mạch. Bệnh dễ gây tắc mạch (bệnh tim gây dễ đông máu, rung nhĩ, hoặc bệnh tim mất bù, bệnh của hemoglobin, bệnh nặng phải nằm lâu, tăng huyết áp, tăng mỡ máu, người dưới 35 tuổi có hút thuốc lá, bệnh gan tiến triển, tiền sử vàng da tắc mật nặng). Nếu có chống chỉ định dùng estroprogestin thì thuốc tránh thai nên chọn là progestin đơn thuần và nên dùng viên progestin liều nhỏ. Với progestin liều bình thường (orgametril) cho phép kiểm soát tiến triển của u xơ tử cung và chứng đau cương vú. Nếu có chống chỉ định (do bị tăng cân, trứng cá, vô kinh khi dùng thuốc này) có thể sử dụng luteran hoặc surgestone, lutenyl. Nếu có rậm lông nhiều đi kèm thì chỉ có cyproterone acetate (androcur, diane) có tác dụng tốt. Tác dụng không mong muốn vô kinh, nổi đốm trên da, khô âm đạo.
 |
Lưu ý rằng, các protestin tiêm có tác dụng chậm (depoproda-sone, depoprovera) sử dụng thuận tiện, đơn giản (3 tháng mới phải tiêm 1 lần), song có nhiều tác động không lợi lên chuyển hóa (tăng cân, tăng huyết áp, tăng đường máu), gây vô kinh và rối loạn kinh nguyệt. Do đó, không nên lạm dụng loại thuốc này.
Sau khi dùng thuốc 3 tháng, cần kiểm tra lại. Ngoài ra còn phải theo dõi đường máu lúc đói và sau khi ăn, cholesterol, triglyceride, apo A1, apo B; kiểm tra cân nặng, huyết áp, tình trạng vú cũng như sự cân bằng hormone (thừa estrogen gây đau, cương vú, đau vùng tiểu khung, dễ cáu gắt, kinh ra nhiều, thừa progestin gây ra vô kinh do teo nội mạc tử cung, nổi đốm trên da, khô âm đạo, rậm lông hoặc trứng cá). Khi dùng thuốc tránh thai nếu bị đau đầu thì cần phải xem xét kỹ. Phải ngừng thuốc khi bị đau cố định một vùng, phải khám thần kinh ngay, nhất là các trường hợp có tiền sử gia đình tai biến mạch máu não. Nếu thuốc đã cho dung nạp tốt, hằng năm cần khám lâm sàng, làm phiến đồ cổ tử cung – âm đạo, xét nghiệm đường máu, mỡ máu. Với loại thuốc tránh thai bình thường, khi dùng nếu quên trong thời gian 12 giờ (liều thấp), hoặc 24 giờ (liều bình thường); chỉ cần uống ngay viên thuốc đã quên. Nếu quá thời hạn trên, phải dùng thêm biện pháp tránh thai khác, đồng thời vẫn tiếp tục dùng thuốc tránh thai đến khi có kinh. Với loại viên thuốc tránh thai dùng sau có thể dùng tránh thai bình thường nhưng tăng liều. Chẳng hạn, thuốc fertilan 2 viên x 2 lần. 2 viên đầu uống trong vòng 72 giờ sau khi giao hợp không an toàn (uống trước 48 giờ hiệu quả sẽ tốt hơn), 2 viên tiếp uống cách 12 giờ. Hoặc postinor - 2: viên thứ nhất uống trong vòng 72 giờ sau giao hợp không an toàn (uống trước 48 giờ hiệu quả sẽ tốt hơn), viên thứ 2 cách viên thứ nhất 12 giờ.
Khi bạn muốn mang thai, tốt nhất đợi 3 tháng, vì thường có rối loạn rụng trứng và suy hoàng thể gây nguy cơ sảy thai sớm. Không có nguy cơ bị dị dạng thai nếu có thai ngay khi dừng thuốc. Khi bị vô kinh sau khi dùng viên tránh thai, bạn cần loại trừ khả năng có mang thai hay không? Nếu không, đợi thêm 3 tháng để định lượng progestin và tìm nguyên nhân.
BS. Nguyễn Huy Cường