Tôi luôn đọc thấy ở chị, nhà văn Võ Thị Hảo, một thái độ sống quyết liệt, kể cả trong lúc viết văn hay làm báo, làm kinh doanh, hay trong những câu chuyện thường ngày. Quyết liệt và thẳng thắn, sẵn sàng truy bức đến cùng những điều mà chị quan tâm. Chị thường phản ứng rất mạnh trước thói thờ ơ, vô cảm của con người. Lên tiếng bênh vực và bảo vệ lẽ phải, lẽ công bằng, cho dù chị biết mình luôn phải chịu những thiệt thòi, thậm chí là nguy hiểm, từ những hệ lụy của thái độ sống ấy.
Làm báo để bảo vệ sự thật
Chào chị Võ Thị Hảo, trước tiên xin được hỏi về công ty truyền thông Võ Thị của chị. Từ khi thành lập công ty, chính thức bước vào thương trường đến nay, nhận thức lớn nhất mà chị có được từ công việc kinh doanh là gì?
Tôi đi cùng công ty Võ Thị đã được ba năm. Để biết rằng vì sao kinh tế Việt Nam phát triển còn chậm: đó là, hệ thống công chức nhà nước thực sự đang làm gì: một số người vẫn còn thói quen ngồi đó để hành dân và hành doanh nghiệp, gây cản trở để trục lợi. Và tôi cũng biết, kinh doanh lương thiện là một nghề vô cùng vất vả.
Kinh doanh và làm báo, viết văn có điểm gì giống nhau, theo chị?
Giống nhau ở sự lãng mạn, ở chỗ phải dám dấn thân và dám mất.
Nói về cái Tôi công dân của nhà văn, có thể thấy đây là điểm mạnh trong các sáng tác văn học của chị. Riêng trong nghề báo, với sự trải nghiệm nhiều năm trong nghề, chị có thể nói gì về cái gọi là “trách nhiệm công dân”, “tinh thần công dân của nhà báo?”.
Nếu không có trách nhiệm công dân trong nghề văn và nghề báo, thì đó chỉ là một nghề múa bút kiếm tiền nhạt nhẽo mà thôi. Vì trách nhiệm công dân nên nhiều nhà báo đã phải trả giá bằng mồ hôi nước mắt và cả máu. Thật nguy hiểm, nhiều khi đau đớn tê tái trước những bất công. Nhưng cũng vì trách nhiệm công dân, vẫn có lớp lớp nhà báo kế tiếp nhau dấn thân vào nguy hiểm để bảo vệ sự thật.
Nếu có thể nói về một bài học quan trọng nào đó trong suốt cuộc đời làm báo mà chị có được, chị sẽ nói gì?
Bài học lớn nhất của tôi được rút ra khi đi viết phóng sự điều tra và bênh vực những người oan ức. Có nhiều người đi suốt đời với những bao tải đơn kêu oan và cái đúng rành rành thuộc về họ nhưng cơ quan hữu trách đã không hề quan tâm. Tôi nhận ra rằng những người làm sai, khi bị phát hiện trên mặt báo, thường rất dễ dùng tiền bạc và liên kết các thế lực để quật lại các nhà báo và những người phát hiện cái sai của họ. Nhiều khi họ đã hành động thật độc ác. Tôi cũng đã từng bị dọa giết. Vì thế, cần hết sức cẩn trọng khi viết. Nhưng khi mình chắc chắn đã đúng, phải bền bỉ theo đến cùng.
Con gái chị cũng theo nghề của mẹ và đang là một nhà báo trẻ năng động. Với một nhà báo trẻ đâu là điểm yếu nhất mà chị nhìn nhận thấy?
Điều nhà báo trẻ thiếu nhất là kinh nghiệm và mối quan hệ để nhận ra điều gì thực sự đang nằm sau tấm vỏ bọc của sự kiện.
Trong cuộc sống, thông thường khi một người trẻ tuổi mắc phải sai sót nào đó, người ta thường dễ bỏ qua, dễ tha thứ, vì “họ còn trẻ”. Nhưng trên mặt báo thì dường như không thể và không được quyền có sự bỏ qua ấy. Chị có đồng ý với điều này không?
Nhà báo trẻ hay già cũng phải chịu trách nhiệm như nhau trên mặt báo. Nghề báo là một nghề nhiều khi đem đến sự nghiệt ngã cho người hành nghề, nhất là nếu là phóng viên điều tra chống tham nhũng và tiêu cực hoặc các phóng viên chiến tranh và thảm họa ... Nhưng nghề báo là một nghề có những đặc thù riêng. Cần tuyệt đối cấm sự trục lợi trong nghề báo. Nhưng nhà báo không phải là thánh để không có những sai sót. Và do đặc thù công việc, nhà báo phải được bảo vệ bởi Luật báo chí, bởi quyền tự do ngôn luận của công chúng và một số quy định khác. Sai sót của nghề báo phải được xử lý theo đặc thù nghề nghiệp, nghĩa là phải xin lỗi, cải chính trên mặt báo, bồi thường danh dự và thiệt hại nếu có và phải có cơ quan trọng tài phân xử điều này một cách công khai minh bạch...
Cái giá phải trả cho nghề nghiệp của một nhà báo nữ so với nhà báo nam có gì khác nhau, thưa chị?
Nhà báo nữ phải trả giá nhiều hơn. Những chuyến đi và giờ giấc thất thường cộng với sự nguy hiểm trong công việc là một trở ngại đáng kể đối với hạnh phúc gia đình và việc chăm sóc con cái. Sự giao tiếp rộng rãi và “cái gì cũng biết” nhiều khi cũng khiến các “đấng mày râu” thiếu tự tin, tức giận. Nghe nói tỷ lệ ly hôn trong các nhà báo nhiều hơn những người làm công việc khác.
Cô đơn để tự vệ
Từng nghe chị trả lời phỏng vấn: “Người phụ nữ chỉ có thể ngồi vào bàn viết khi con cái đã được ăn no, được học hành tử tế. Phải làm việc gấp hai lần nếu muốn trở thành một người đàn bà viết nghiêm túc”. Chỉ riêng câu nói đó thôi đã có thể khiến cho nhiều bạn nữ trẻ mon men cửa ngõ làng văn muốn “ngả mũ chào” quay đi làm việc khác. Chị nghĩ sao?
Nhưng một khi nghề văn chọn họ, thì dù có ngả mũ chào cũng không được. Những người có thể ngả mũ chào và quay đi làm việc khác đó chỉ là người không “bị” nghề viết văn chộp lấy và túm tóc nhấc bổng sang một cuộc sống khác luôn bị ám ảnh bởi nghiệp văn chương. Thế rồi ta phải sống hai cuộc sống. Trong đó gia đình ta cần được nuôi dưỡng. Con ta cần ăn cần được chăm sóc. Cùng bao nghĩa vụ trên đời...
Một người đàn bà viết văn, lại đẹp, lại cô đơn và quá nhiều lo toan đương nhiên là rất thiệt thòi. Nếu được bù đắp bằng một điều ước, ngay lúc này đây, chị ước gì?
Tôi ước nhiều lắm. Tôi ước tôi và con tôi được hạnh phúc và không phải sống ở một môi trường luôn phải bon chen để tồn tại. Còn tôi, tôi đã sống như một ngọn nến đã đốt lên và thành thực cháy đến tận cùng. Tôi đã coi sự cô đơn như một cứu cánh tự vệ. Tôi sống quá tình cảm và quá kính trọng tha nhân nên khó có người đàn ông nào có thể “đối ứng”.
“Nhà văn gặp may nhiều quá thì mất duyên”. Câu nói đó của chị chỉ để “làm duyên” hay đó là một ý thức từ sâu thẳm khi chị quyết định dấn thân với nghề?
Tôi chưa thấy một nhà văn lớn nào mà lại quá may mắn. Vì dấn thân vào nghề văn là phải trả giá. Phải từ bỏ một số quyền lợi thông thường để hưởng thứ quyền lợi của tâm hồn. Không thể có một nhà văn được hình thành từ một người “cái gì cũng muốn và cái gì cũng có”. Kể cả đại quý tộc như Lép Tônx-tôi, giàu có, vợ đẹp con khôn, mà cũng một ngày không chịu được sự nhàm chán đã bỏ nhà ra đi. “Nước trong quá thì không có cá”. Viết văn là một nghề phải sống trong vùng “nước trong”...
Hiện nay, các nhà văn nữ (cả già lẫn trẻ lẫn trung niên) có xu hướng quan tâm nhiều tới đề tài giới tính, sex. Nhưng chị thì không? Vì sao vậy chị?
Tôi không né tránh sex. Tôi đã chỉ đề cập đến sex khi cần thiết dùng nó làm công cụ thể hiện tư tưởng của mình. Dùng sex để nổi tiếng là một chiêu đã quá cũ nhàm với thế giới. Có những người lầm tưởng có thể dùng sex trong văn chương như một cứu cánh để gây ấn tượng. Tôi nghĩ rằng cách đó có thể gây hiệu quả tức thời nhưng phi văn chương.
Các nhà văn hay nói viết văn là cách để giải thoát mình. Một vài nhà văn trẻ hiện nay lại tuyên bố, viết văn đơn thuần là cách để họ... giải trí. Còn chị lại viết văn như nguyện cầu. Liệu chị có thần thánh hóa văn chương quá không?
Có chất giải thoát và giải trí trong văn chương. Tôi không thần thánh hóa hoạt động viết văn, coi đó là một nghề giản dị như bao nghề khác mà thôi. Nhưng tôi coi văn chương như một thánh đường mà ở đó ta trân trọng sự thiêng liêng trong nỗi đau của sự thật và khát vọng của con người đến mức không thể viết chỉ để thỏa mãn riêng ta và cũng không viết để dối trá. Bạn nói đúng. Tôi viết văn như nguyện cầu. Một lời cầu nguyện gửi đến mọi người để mong thế giới này tốt đẹp hơn.
Chị có hai cô con gái xinh đẹp. Chị đã nghĩ đến chưa, cái ngày hai con sẽ đi ra khỏi vòng tay của mình, chỉ còn lại một mình nhà văn Võ Thị Hảo với tuổi già trước mắt, ngôi nhà trống và những trang giấy? Đừng nói chị mạnh mẽ đến nỗi nghĩ đến điều đó mà không một chút ưu phiền đấy nhé?
Tôi đã nghĩ đến điều này và làm quen với nó. Không phải không có một chút ưu phiền. Nhưng tôi biết cách để có thể yêu thương mà không sở hữu và không lệ thuộc. Nếu ta muốn chiếm làm của riêng bất kể ai mà ta yêu thương, dù là con cái đi nữa, thì ta sẽ phải trả giá bằng lệ thuộc và đau khổ. Đó là định luật. Vậy thì hãy chấp nhận và vui với trạng thái mà tạo hóa ban cho ta lúc chào đời: một mình ra khỏi bụng mẹ, một mình trình diện thế giới. Vả lại, căn nhà tôi không bao giờ trống. Có công việc và mơ tưởng đầy ắp thời gian. Có những trang phải viết, những bức tranh phải vẽ và có quá nhiều thứ phải đọc và phải học.
Cảm ơn chị về cuộc trò chuyện!
Vũ Quỳnh Trang (thực hiện)