Ngôn ngữ - văn hóa Pháp (Francophonie) ở Việt Nam xưa và nay
Thường chữ Francophonie dịch là khối Pháp ngữ. Ngày 23, 24 tháng 3/2009, ở Huế đã họp Đại hội khối Pháp ngữ thảo luận về những nghề trong lĩnh vực văn hoá. Sau đây xin tóm tắt một bản tham luận về Francophonie ở Việt Nam, hiểu theo nghĩa Ngôn ngữ - văn hóa Pháp.
Quá trình lịch sử của Ngôn ngữ - văn hóa Pháp ở Việt Nam có bốn giai đoạn: Bước khởi đầu, giai đoạn cắm rễ, giai đoạn suy thoái và giai đoạn phục hồi.
Bước khởi đầu kéo dài mấy trăm năm, từ thế kỷ 17 đến nửa sau thế kỷ 19, với sự thâm nhập của các lái buôn, giáo sĩ, dân phiêu lưu giúp chúa Trịnh ở phía Bắc, chúa Nguyễn ở phía Nam. Có ba sự kiện đánh dấu giai đoạn này: Truyền giáo (đạo Thiên chúa), sáng tạo chữ quốc ngữ với vai trò quan trọng của nó Alexandre de Rhodes, sự tham gia của một nhóm quân nhân và nhân viên kỹ thuật giúp chúa Nguyễn Ánh lập vương triều Nguyễn, họ xây dựng một số thành cổ theo kiểu Vauban, hiện vẫn còn di tích.
Ngày hội Pháp ngữ. Ảnh: Đỗ Thiện Hòa |
Giai đoạn cắm rễ là thời kỳ Pháp thuộc (1838 - 1945). Đây là thời kỳ hiện đại hoá, tức là Tây phương hóa nước ta, một cú "sốc" văn hóa tương tự như thời kỳ đế chế Trung Hoa chiếm ta (thế kỷ 2 trước Công nguyên). Quá trình thực dân hóa biến diễn song song với quá trình tiếp biến văn hóa. Theo một định nghĩa của UNESCO, "tiếp biến văn hóa là tình trạng tiếp xúc giữa nhiều nền văn hóa với kết quả là những sự đổi thay đối với mỗi nền văn hóa ấy".
Trong cuộc tiếp xúc Pháp - Việt, gạt sang một bên những tổn thất khủng khiếp do chủ nghĩa thực dân gây ra, ta phải ghi nhận khía cạnh tích cực của tiếp biến văn hóa đối với cả hai phía. Về phía Pháp, chất liệu Việt Nam thuộc vùng nhiệt đới châu Á truyền thống đã mở rộng phạm vi nghiên cứu khoa học tự nhiên và nhân văn, một lĩnh vực xa lạ cho sáng tạo văn nghệ của họ. Xin kể một số thành tựu: Những công trình khảo cứu của trường Viễn Đông bác cổ về khảo cổ học, ngôn ngữ học, dân tộc học, sự phát triển của y học nhiệt đới, những thành tích của Yersin, sự nghiệp của các họa sĩ: V.Tardieu và Imguiberty, kiến trúc sư Hébrard với "phong cách Đông Dương", sự xuất hiện cả một nền văn học Đông Dương với những tên tuổi như A.Malraux, M.Duras, R. Dorgelès, Claude Farrère. A. Viollis.
Về phía Việt Nam, tiếp biến văn hóa có phần tiêu cực làm mờ nhạt một số truyền thống dân tộc, nhưng lại có phần tích cực quan trọng: Kết hợp với những yếu tố phương Tây (Pháp) - ta tạo ra các giá trị mới làm giàu thêm bản sắc dân tộc.
Giai đoạn thứ ba là giai đoạn suy thoái trong thời gian chiến tranh Pháp - Việt (1945-1954). Thời kỳ đầu, một làn sóng bài Pháp cực đoan xuất hiện. Ở nông thôn, dân quân đốt hết sách Pháp, kể cả tự vị Larousse, vật gì mang ba màu cờ tam tài Pháp là bị phá hủy. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chấn chỉnh tư tưởng quá khích ấy: Ta đánh thực dân Pháp nhưng vẫn là bạn nhân dân Pháp và tôn trọng văn hóa Pháp.
Do đó, chiến tranh giải phóng của ta không mang màu sắc hận thù chủng tộc như ở Angiêri. Chính sách khoan hồng với tù binh Pháp cũng dựa trên nhận định trên. Trong kháng chiến, tiếng Pháp vẫn được dạy trong các trường trung học. Rất nhiều nhà trí thức lỗi lạc sử dụng vốn khoa học - văn hóa Pháp để phục vụ sự nghiệp chiến đấu và xây dựng đất nước, như Dương Quảng Hàm, Nguyễn Văn Huyên, Trần Đức Thảo, Trần Đại Nghĩa... Khai mạc trường đại học y khoa dạy bằng tiếng Việt, BS. Hồ Đắc Di lại đọc diễn văn bằng tiếng Pháp. Nhớ Hà Nội bị chiếm đóng, BS. Tôn Thất Tùng làm thơ bằng tiếng Pháp...
Giai đoạn thứ 4 là giai đoạn phục hồi từ sau Hội nghị Genève. Năm 1954, văn hóa - ngôn ngữ Pháp đã phục hồi mạnh từ khi đặt được quan hệ ngoại gao giữa hai nước, lập Hội Việt - Pháp hữu nghị, chính sách mở cửa của Đổi mới và nhất là sau sự gia nhập chính thức khối Pháp ngữ.
Chính sách ngoại giao Việt Nam dựa vào ba trụ cột: Gia nhập vùng Đông Nam Á - Asean, gia nhập toàn cầu và khối Pháp ngữ. Văn hóa Pháp ngữ có nhiệm vụ đóng góp vào việc xây dựng một nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc, hiện đại và tiên tiến. Để thực hiện nhiệm vụ này, chúng ta cần phát triển di sản vô cùng quý giá do tiếp biến văn hóa Pháp - Việt để lại. Tôi đã có lần trả lời đài BBC phỏng vấn: "Tiếng Pháp ở Việt Nam không phát triển bằng tiếng Anh, nhưng điều này không có nghĩa là văn hóa Pháp sẽ mất đi. Nó sẽ mãi mãi tồn tại, vì nó là phần hữu cơ của văn hóa Việt Nam, cũng như văn hóa Trung Quốc. Tương tự văn hóa cổ Hy Lạp - La Mã là bộ phận hữu cơ của văn hóa Pháp, mặc dù ngày nay ít người Pháp đọc được chữ Hy-La cổ".
Trong tinh thần ấy, Hội thảo Pháp - Việt về Các nghề văn hóa quả là thiết thực. Cần nâng cao chất lượng các nghề văn hóa ở ta, không những để đáp ứng nhu cầu thẩm mỹ, mà còn để tồn tại và phát triển trong sự cạnh tranh gay gắt của thời toàn cầu hóa.
Hữu Ngọc
Gửi bài viết cho tòa soạn qua email: bandientuskds@gmail.com
Sức khỏe người lớn
Sức khỏe trẻ em
Sơ cứu
Sức khoẻ tâm thần
Ẩm thực và dinh dưỡng
Sức khỏe và môi trường
Các biện pháp tránh thai
Sức khoẻ sinh sản và tình dục
Các thuật ngữ
Tìm hiểu cơ thể người
Dược
Thẩm mỹ
Trang phục
Rèn luyện
Ngôi nhà an toàn
Giải thích các xét nghiệm
Khám sức khỏe
Dinh dưỡng phòng chống ung thư
-
Khám bệnh như ở nước ngoài ngay tại Việt Nam: tưởng khó mà dễ!
Khám với bác sĩ quốc tế tưởng chừng là một dịch vụ y tế cao cấp rất khó “chạm tới” nhưng nay lại hoàn toàn nằm trong khả năng của bạn mà chẳng phải xuất ngoại cũng không cần lo về vấn đề chi phí.
- Đẩy lùi nỗi lo u nang buồng trứng bằng phẫu thuật nội soi
- Cẩm nang vàng trước và sau phẫu thuật u nang buồng trứng
-
Khởi tố kẻ hành hung bác sĩ tại BV Xanh Pôn
SKĐS - Tin từ cơ quan CSĐT – công an Q. Ba Đình, Hà Nội cho biết, ngày 20/4, cơ quan này đã ra Quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với Trương Văn Thanh (SN 1986, trú tại cụm 5, phường Vĩnh Phúc, quận Ba Đình, Hà Nội) để điều tra về hành vi "Gây rối trật tự công cộng". - Bộ trưởng Bộ Y tế đề nghị công an cắm chốt tại các bệnh viện trước vấn nạn hành hung
- Phó Giám đốc Bệnh viện K chỉ rõ các dấu hiệu cảnh báo sớm ung thư
- Bác sỹ đang bị tước một quyền cơ bản của công dân
- Hà Tĩnh: Đang cấp cứu, bác sĩ bị người nhà cầm dao doạ nạt