Số 9 trong Đông y dược
Nội kinh: Gồm có 9 quyển châm kinh với 9 quyển tố vấn (theo bài Tựa giáp ất kinh của Hoàng Phủ Bật đời Tấn).
Nạn kinh: Gồm có 81 chương (9x9) trong bài tựa về Bát thập nhất (81) Nạn kinh của Hoàng đế, Vương Bột nói sách Hoàng đế Bát thập nhất nạn kinh là một bộ bí lục trong các y thư.
9 khí trong Đông y: Khí tạo nên con người bình thường. Trăm bệnh đều sinh bởi khí: giận thì khí lên, mừng thì khí chậm, buồn thì khí hao, sợ thì khí xuống, lạnh khí rút vào, cười khí tiết ra, hoảng hốt khí loạn, nhọc khí hao, lo nghĩ khí kết lại.
Cửu hậu tam bộ: 3 bộ 9 hậu: phép xem mạch của Đông y 3 bộ. Thốn quan xích, 9 hậu là 3 mức nhấn: nông, vừa sâu ở mỗi bộ.
Cửu trì sách nhiên: Một loại mạch tượng ẩn hiện khác thường do chính khí hư.
Cửu tạng: Tâm, can, tỳ, phế, thận, vị, đại trường, tiểu trường, bàng quang.
Cửu khiếu: Gồm 2 mắt, 2 tai, 2 lỗ mũi, 1 miệng, 1 tiền âm, 1 hậu âm.
Cửu chứng tâm thống: 9 dạng đau đớn ở vùng thượng vị.
Cửu nhiệt thương âm: Sốt kéo dài gây âm hư.
Cửu liệu pháp: Uống thuốc, châm cứu, án ma, huân chưng, áp úy, tẩm dục, thông đạo, khai phẫu.
Cửu thích: 9 phép châm (kinh thích, lạc thích, mao thích...).
Cửu trị pháp: Hãn, thổ, hạ, thanh, ôn, tiêu, bổ, sáp, trấn.
9 dạng Đông dược: Thang, sắc (cô đặc hơn thang chữa mạn tính), tán (bột), hoàn (viên), cao (2 loại dùng trong và ngoài), sắc cô đặc hơn thêm mật.
Cửu trùng: 9 tầng của trời cao. Tầng 9 cao nhất yên tĩnh nhất là nơi ở của thượng đế. Sau này được hiểu là của vua và là vua.
Cửu như: 9 chữ “như” trong lời chúc tụng của bề tôi dâng lên vua: như sơn, như phủ, như cương, như lăng, như xuyên, như nguyệt, như nhật, như nam sơn, như tùng bách.
Chính trị: Quẻ càn kinh dịch “càn nguyên dụng cửu (9) thiên hạ trị dã”. Đạo làm vua mà biết dùng hào số 9 thì bình trị được thiên hạ. Vì thế trong cung đình đều dùng số 9.
- An Dương Vương xây thành cổ loa gồm 9 vòng xoáy với 18 ụ bắn tên.
- Trên ngai vàng của các vua triều Nguyễn treo Bửu tán được trang trí hình cửu long (9 rồng), chung quanh rủ diềm gỗ chạm thếp vàng 9 rồng. Trong nội điện Thái hòa mọi nơi đều được trang trí hình 9 rồng. Từ Đại cung môn của Tử cấm thành đi ra điện Thái hòa vua phải bước 9 bậc thềm. Trước mặt điện bước lên đệ nhất và nhị bát đình cộng lại là 9 bậc. Các mái điện đều đắp nổi 9 con rồng với nhiều tư thế khác nhau.
- Vua Minh Mạng đặt phẩm cấp quan chế có 9 cấp (từ nhất đến cửu phẩm).
- Các bà vợ vua được xếp 9 cấp bậc (cửu giai) bậc 9 là Tài nhân.
- Triều Nguyễn tượng trưng uy quyền và sự bền vững là 9 vạc đồng, 9 đỉnh đồng và 9 khẩu thần công. Vua Gia Long thứ II đúc 9 khẩu đại bác tương ứng 4 mùa 5 hành. Triều Tự Đức thêm 9 khẩu súng thần công nhỏ để dễ di chuyển.
Ở Trung Quốc cũng sùng bái tôn thờ con số 9 nước chia 9 châu và 9 khanh là 9 chức quan to (dưới chức tam công) tích truyện đều có số 9 và bội số của số 9. Ví dụ Cửu Long bôi (9 cốc rồng), Cửu đào hồ (9 ấm quả đào), Cửu long trụ (9 cột rồng). Tôn Ngộ Không có 72 phép thần thông (8 x 9) Khổng Tử có 72 học trò giỏi. Trong Thủy hử có 72 địa sát. Tử cấm thành (Trung Quốc) có 9.999 gian và có số cửa, số cung điện, số đinh đóng đều dùng số 9. Đơn (2 loại dùng trong và ngoài), rượu, cao, keo, bánh men (khúc tễ - thuốc bột mỳ thành miếng để lên men).
9 kiến thức cần có khi dùng thuốc: công dụng, bệnh tình, thời tiết địa nghi, bổ - tả (cửu) pháp, phối ngũ, phối chế, cách uống thuốc, bảo quản thuốc.
9 vị thuốc phản nhau: cảm thảo phản đại kích, nguyên hoa... Lê lô phản nhân sâm, sa sâm, đan sâm, khổ sâm... Ô đầu phản bán hạ quan lâu, bối mẫu, bạch cập... Hà đồn phản kinh giới, phòng phong, cúc hoa, cát cánh... Mật ong phản hành sống. Thị (quả thị) phản cua, còng... Kinh giới phản cua, còng, cá không vảy. Thạch quyết minh phản vân mẫu thạch. Thịt chó phản thương lục.
9 vị thuốc sợ (úy) nhau: Lưu hoàng sợ phác tiêu. Lang độc sợ mật đà tăng. Đinh hương sợ uất kim. Thảo ô đầu sợ Tê giác. Thủy ngân sợ phê sương. Ba đậu sợ khiên ngưu. Nhân sâm sợ ngũ linh chi. Quan quế sợ thạch chi. Nha tiêu sợ kinh tam lăng.
  Quả thị phản cua. |
Một số cách chữa bệnh dùng liều lượng phụ thuộc vào giới tính. Nam thất nữ cửu (nam 7 nữ 9).
Nhiều vị thuốc mang tên cửu (9): cửu thái (hẹ), cửu cân tùy, cửu hương trùng, cửu ly hương, cửu lý minh, cửu tăng tháp, cửu tiết trà...
Dưỡng sinh: 9 kỵ về ăn uống đối với trẻ em: ăn vặt, ăn ngoài đường, kén ăn, ăn quá no, ăn nhanh, vừa ăn vừa đùa, vừa xem, ăn mặn, ăn ngọt, ăn xổm (ngồi xổm).
9 nguyên tắc bảo vệ sức khỏe người trung niên: hăng ái, hứng khởi, thoải mái, tránh căng thẳng, điều độ, tâm lý cân bằng, cởi mở, vận động, giải trí ca hát, phát hiện bệnh kịp thời chữa trị.
9 tiêu chuẩn sức khỏe người già: không béo phì, mắt có thần, giọng nói vang, răng chắc khỏe, chân tay linh hoạt, mạch đập khỏe, tiểu tiện dễ dàng, đại tiện bình thường (khuôn mềm), da bóng láng.
9 kẻ thù của sức khỏe: Thuốc lá, rượu, bạo ăn uống, ăn ngủ không điều độ, buồn rầu, nóng nảy, không lao động chân tay và trí óc, dục vọng buông thả, cô độc, lạm dụng thuốc men.
9 kiểu vận động phục hồi chức năng chống mệt mỏi: chải tóc, gõ đầu, đảo mắt, gõ răng nuốt nước bọt, duỗi cổ quay cổ, nhún vai, đung đưa 2 tay, xoay lưng, thót bụng và co thắt hậu môn, tăng cường cơ bắp tay và ngực.
Tiên lượng xấu của bệnh: cửu tử nhất sinh (9 phần chết, 1 phần sống).
Tết trùng dương vào ngày 9 tháng 9. Lúc đó đang là tiết thu và sắp chuyển mùa nên thời tiết khác thường có thể gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe nếu ta không thích nghi. Đã có một số tập quán phòng bệnh mùa thu bằng uống các loại trà cúc, rượu cúc và đeo các sản phẩm có lá cây thù du chứa nhiều tinh dầu để xua đuổi tà khí. Ngoài ra còn đi hái lá làm thuốc (như Tết đoan Ngọ, ngày 5 tháng 5 của mùa hè).
Trong triết lý đạo lý
- Tính đến 10 lại trở về 1 cho nên 9 là số cuối cùng.
- 9 là số lớn nhất của số dương (lẻ dương và chẵn âm) tượng trưng cho trời. Ngày sinh của trời là 9 tháng 1. Số 9 được gắn với hoàng đế và ngôi vị hoàng đế, thiên triều, thiên tử.
- Số 9 là tượng trưng cho cái nhất: cao nhất: 9 tầng mây (cửu vân tiêu).
- Sâu nhất: 9 châu vuông tròn (cửu châu phương viên) cửu uyên: 9 lần vực sâu.
- Dài nhất, bền nhất: vĩnh cửu.
Cửu tự cù lao (9 chữ) nói về công lao to lớn của cha mẹ đối với con cái.
Cửu kinh: 9 đạo thường để trị thiên hạ. 9 bộ sách: ngũ kinh, tứ truyện.
Cửu lưu: 9 học phái lớn thời chiến quốc.
Cửu tư: 9 điều người quân tử phải suy tư (sách Luận ngữ).
BS. Phó Đức Thúy