Đỉnh núi Voi vào những lúc không mây khói phủ
Những cánh rừng trên dãy núi Voi này đây, tôi thương như thịt da của mình. Cánh rừng nào thì cũng phải yêu thương vì nó là quà tặng của trời đất, qua hàng trăm triệu năm vật vã để cấu trúc, hàng ngàn năm để hình thành, và hàng trăm năm để định dạng một loài. Rừng trên núi Voi càng quý, vì nó có thông đỏ. Ở Việt Nam chỉ còn có thể thấy nó trên cao nguyên Langbian. Mấy chục năm nay, nhiều chuyên gia y tế bảo nước mình may mắn còn tồn tại một loài cây thuốc đặc biệt hiếm quý. Thông đỏ quý vì trên thế giới, nửa thế kỷ trước ở Mỹ người ta đã dùng nó để chiết xuất thuốc chữa bệnh ung thư. Ấy là sau khi nhà sinh hóa P.Poitier(người Mỹ) chiết tách được chất 10 deacetyl baccatin III (10-DAB III) từ lá của loài thông đỏ và chuyển hóa chất này thành chất có hoạt tính chống ung thư là Taxol và Taxotere trong thập niên 70 - 80 thế kỷ 20, rồi đưa vào điều trị thành công chữa ung thư buồng trứng, vú, phổi, tuyến tiền liệt… Kể từ đầu thập niên 90 thế kỷ trước, dược chất Taxol được phổ biến ra thị trường Mỹ, rồi toàn thế giới. Khó có ai làm trong ngành y, dược ở VN mà có thể không nghe biết đến Taxol. Hai mươi lăm năm sau đấy, Việt Nam tôi cũng đã nhận được thông tin quan trọng và tuyệt vời này. Và các nhà dược học trong nước đã tìm đến núi Voi để lấy cành lá của nó về phân chiết hóa học, rồi xác nhận đúng là có hoạt chất taxol nhiều. Từ đó, các cơ quan nghiên cứu lâm sinh của Viện Hàn lâm Khoa học công nghệ VN, Viện Khoa học lâm nghiệp… cũng tìm lên ngọn núi đây để lấy mẫu của nó về nghiên cứu, nhân tạo giống. Đó là những cây cổ thụ lâu năm, mà không thể xác định tuổi, bởi chúng được biết đến là loài phát triển rất chậm. Những cây cổ thụ ít ỏi này nằm chen trong một số loài cây thích nghi được với khí hậu núi cao lạnh khác. Hy vọng tạo ra được cây non. Hy vọng rồi sẽ thành rừng, trồng rừng, trồng công nghiệp. Giấc mơ bảo tồn được nguồn gen cây rừng quý, và giấc mơ về một chương trình sản xuất thuốc chữa ung thư hàng hóa từ loài cây hiện hữu trên đất nước mình.
Ai cũng bàn tán, tụng ca, vinh danh thông đỏ. Vài cơ quan y dược, doanh nghiệp cũng lập dự án phát triển nó để sản xuất dược liệu. Những “cánh rừng hy vọng” được nói đến. Nhưng rồi, chả có cánh rừng thông đỏ mới thực sự nào được hình thành trên đất nước này từ dạo đó, ngoại trừ mô hình nhân nuôi giống nó mà Trung tâm Nghiên cứu lâm sinh cùng Viện Sinh học Tây Nguyên lập ra để “chờ” đấy, cùng một trại khảo nghiệm thử bước đầu gần đây của Viện nghiên cứu cây dược liệu. Nghĩa là thực tế cho đến lúc này chỉ có quần thể không hơn chục cây cổ thụ còn lại trên núi Voi là bằng chứng hùng hồn về sự tồn tại của loài thông đỏ - nguồn gen gốc.
Những miếng bìa thừa ra của cây thông đỏ cổ thụ bị cưa hạ, xẻ gỗ mà lâm tặc bỏ lại ở một hiện trường tàn sát quần thể còn lại cuối cùng này trên đỉnh núi Voi, ở vùng Định An, huyện Đức Trọng, tỉnh Lâm Đồng
Hoạt chất Taxol, một biệt dược, từ loài cây này. Trong vỏ và lá của nó chứa chất Paclitaxel, hàm lượng khoảng 0,045 - 0,13%, có tác dụng diệt một số loại tế bào ung thư. Taxus wallichiana Zucc - tên khoa học của nó - vẫn nằm chơi vơi trên núi Voi với tư cách một cổ thực vật lá kim, chưa là cứu tinh cho những con người sắp chết trên nước Việt. Tôi muốn bảo vệ tới cùng nó, cho một ngày nào đó có một đề án an toàn cho nó, để mọi người còn nguồn gen mà làm những việc lớn kế tiếp. Nhưng tôi bất khả vì một trái tim bé mọn thì không thể đương đầu với lâm tặc dưới chân núi Voi và quyền lực ở đâu đó. Tôi đã làm mọi thứ bằng sứ phận của một người yêu cây cỏ, báo cho kiểm lâm, công an, chính quyền thôn xóm đến tỉnh về những cuộc tận triệt loài cây đó. Nhiều khi tôi muốn hét vang trên đỉnh núi Voi để nó vọng hết thung lũng dưới kia, khắp vùng Định An này, cho âm thanh vọng xa hơn nữa về bài ca đạo lý cuối cùng khi cư xử với một loài cây. Mà lâm tặc thì vốn thế, cái bao tử của họ mới là quan trọng chứ không phải nguồn gen thực vật nào, hay tiếng hét đạo đức của kẻ dở hơi nào đấy. Bởi vân cây thông đỏ cổ thụ cưa ra, quá đẹp. Cái giá 1,5 - 2 triệu USD cho một ký Taxol (Taxoid) không bằng một miếng gỗ mỗi cạnh tám mươi phân họ bán 900 ngàn - 1,5 triệu đồng. Vấn đề là gỗ chứ không phải dược chất! Vấn đề là nó phải được đưa xuống núi, an tọa trong salon phòng khách, giường của bọn trưởng giả thời mới trên đất nước nhiều bệnh nhân ung thư này.
Cứ xuống đèo Prenn, rời Đà Lạt, là ai cũng phải ngang qua dãy núi Voi. Xoay ánh mắt sang bên phải là tôi thương cho ngọn núi và cánh rừng còn trên đó. Tôi có thể định vị vị trí có thông đỏ, số lượng, và kích cỡ của từng cây trên đấy. Vì tôi đã khám phá hết ngọn núi này, và nay hay leo lên đấy để xem những cây cổ thụ Taxus wallichiana Zucc kia có còn. Cứ vài tháng thì một khoảng trống rừng trơ ra. Vài năm thì mỏng đi, vắng thêm những cây quen thuộc. Dưới những gốc thông đỏ đó, có khi những cành nhánh chứa Taxol kia đã khô, những tấm ván bìa vứt lại lăn lóc, hoặc những gốc nhựa ứa ra hãy còn tươi. Không phải dân dược học, nhưng tôi biết nhựa kia cứu được người. Không phải dân lâm nghiệp, nhưng tôi biết đã cạn gần kiệt một nguồn gen hiếm quý. Không phải dân lâm sinh, nhưng tôi biết, cây nào đã bị cưa đổ là vĩnh biệt cây đó, và quần thể thông đỏ cuối cùng trên đất nước này bước đến gần hơn sự biến mất, vì xung quanh không có tái sinh, hay thế hệ cây non tiếp nối. Nhà nước trả tiền lương tháng cho người ở những cơ quan bảo vệ núi, rừng khác chứ không cho tôi - tôi không cần điều đó, nhưng tôi thương cho sự mất mát của đất nước tôi, lại càng thương những người đang nằm trong các bệnh viện hy vọng sẽ được cứu từ phép màu mang tên “biệt dược”. Gần đây, tôi hay mang máy ảnh đi thật sớm để chụp về sương trên đỉnh núi Voi, nơi thường có sương phủ. Tôi làm nghệ thuật, để nói về sự mơ mộng của núi Voi, về cái bên trên những vòm lá kia, cái hư ảo, không phải cái trong ruột của những cánh rừng sự thật và mặt đất thế tục ở đó. Tôi cố quên đi những cây thông đỏ cuối cùng trên đấy. Có cậu thanh niên từ đâu ở phía sau, vỗ vai tôi: “Có miếng gỗ thông đỏ tươi mới, anh mua không tôi bán rẻ cho, giá 450 ngàn đồng ?!”. Lòng tốt tàn bạo của một người bình thường sống bằng nghề xẻ gỗ dành cho một người và tước đi niềm hy vọng sống sót trên đời của nhiều người. Không lẽ tôi cũng sống phàm phu bất chấp như đám đông sao; không tử tế rốt ráo được với một loài cây?