Phẫu thuật thay khớp háng ngày nay đã được chứng minh là một giải pháp điều trị rất hiệu quả, khá an toàn cho những người có những chấn thương, bệnh lý về khớp háng.Tuy vậy, sau phẫu thuật, người bệnh cần nắm được những thông tin cần thiết, đặc biệt phải thực hiện các bài tập nhằm tăng cường sức khỏe cho cơ vùng đùi và quanh khớp háng, tăng độ linh hoạt cho khớp sau phẫu thuật thì hiệu quả điều trị mang lại mới tốt nhất.
Khớp háng bình thường.
Khớp háng là khớp nối liền giữa xương đùi và xương chậu, là khớp lồi cầu-ổ cối, trong đó chỏm xương đùi có hình cầu (tròn) di động xoay tròn trong ổ cối (hõm cối). Không giống như khớp kiểu bản lề của khớp gối, chỉ cử động hai hướng là gấp và duỗi, khớp háng chuyển động nhiều hướng: gấp duỗi, dạng khép, xoay trong xoay ngoài. Biên độ vận động lớn nhưng khớp háng không dễ trật vì có hệ thống dây chằng bao khớp, đặc biệt là hệ thống cơ quanh khớp rất chắc, khỏe. Hệ thống cơ này giúp khớp háng thực hiện được nhiều động tác như: đi, chạy, ngồi, bước lên, xuống cầu thang...
Khớp nhân tạo
Khớp háng nhân tạo có hai phần: một ổ cối (Cup) được gắn chặt vào xương chậu; một chỏm hình cầu nối với cán dài hình mỏ, gắn chặt vào ống tủy đầu trên xương đùi.
Khớp háng nhân tạo có biên độ vận động khá tốt, mặc dù có hạn chế hơn một chút so với khớp bình thường. Khi gắn vào cơ thể, khớp háng nhân tạo được cố định vững chắc vào xương chậu và ống tủy xương đùi. Hệ cơ và dây chằng, bao khớp xung quanh giữ cho khớp không bị trật mỗi khi vận động, cơ càng khỏe thì nguy cơ trật khớp sau mổ càng thấp. Đây là lý do tại sao tập cơ sau mổ có vai trò quan trọng.
Trước mổ do tình trạng đau, chân ít vận động trong nhiều tháng, nhiều năm gây nên tình trạng teo cơ vùng mông, đùi, làm cho cơ yếu hơn bình thường. Nguy cơ trật khớp háng sẽ cao nhất trong 6-8 tuần đầu sau mổ. Để tránh nguy cơ này, người bệnh sau mổ cần thảo luận cùng bác sĩ mổ, điều dưỡng, bác sĩ phục hồi chức năng để biết cách phòng tránh.
Trật khớp nhân tạo thường dễ xảy ra khi: bệnh nhân bắt chéo chân mổ sang bên chân lành; ngồi thấp, háng gấp quá 90 độ; xoay chân mổ vào trong...
Để đề phòng trật khớp háng sau mổ, nên đặt một gối nhỏ giữa hai chân khi nằm tránh khép háng. Gối này đặt thường xuyên ngay sau mổ và trong suốt thời gian nằm viện. Trong hai tuần đầu sau mổ, không được ngồi trên giường hoặc trên ghế và vươn người về phía trước. Thời gian về sau, khi cơ vùng quanh khớp háng khỏe lên, những động tác này có thể được cải thiện.
Khớp háng nhân tạo.
Tập luyện thế nào?
Trong quá trình tập luyện, người bệnh có thể bước đi bình thường với khớp háng mới, tuy nhiên mới đầu sẽ đau và có cảm giác cứng khớp. Khi đó bác sĩ phẫu thuật sẽ khuyên bệnh nhân nên dùng nạng hỗ trợ khi đi lại và tỳ chân mức độ hợp lý, cùng với quy trình tập luyện được bác sĩ phục hồi chức năng đưa ra, người bệnh sẽ thích nghi dần và đau sẽ giảm dần, đến lúc sẽ hết đau.
Mục đích tập phục hồi chức năng là làm khỏe cơ và tăng dần biên độ vận động của khớp háng. Quá trình tập luyện của người bệnh phải được bác sĩ phẫu thuật phối hợp bác sĩ phục hồi chức năng hoặc điều dưỡng viên kiểm tra và hướng dẫn.
Ngay sau mổ, người bệnh có thể dùng thuốc giảm đau và bắt đầu chương trình tập luyện ngay. Khi tình trạng đau đã hết, cường độ tập sẽ được tăng dần.
Trong quá trình tập luyện, người bệnh cần ghi nhớ một số điểm quan trọng sau:
Khởi đầu khi tập từ từ và tăng dần. Đặt ra cho mình những mục tiêu cần đạt được, ví dụ như: đi bộ được 100m, bước lên và xuống cầu thang, đi dạo quanh một con phố nhỏ...
Trong quá trình luyện tập có thể xuất hiện những bất thường thì phải hỏi bác sĩ ngay.
Một số bài tập có thể giúp bệnh nhân làm khỏe cơ và giúp khớp mới linh hoạt hơn.
Tập cơ mông: bệnh nhân nằm ngửa, gồng cơ mông (ép hai mông lại gần nhau) trong vòng 5-10 giây, lặp lại 15-10 lần.
Tập gấp gối và háng: nằm ngửa, co chân mổ lên (gối gấp 40-60 độ) và giữ 10-15 giây rồi duỗi ra, lặp lại 15-20 lần.
Tập khép và dạng háng: nằm ngửa hai chân duỗi thẳng, từ từ dạng chân ra rồi khép chân vào, đổi bên, lặp đi lặp lại 15-20 lần.
Duỗi háng: nằm ngửa, hai chân co. Từ từ nâng mông lên khỏi mặt giường, giữ trong vòng 5 giây, lặp đi lặp lại trong vòng 15-20 lần.
Tập cơ tứ đầu: nằm ngửa, hai chân duỗi thẳng. Duỗi chân hết mức từng bên (gồng cơ tứ đầu) và giữ trong 5 giây, thả lỏng 5 giây rồi lặp lại. Tập trong vòng 10 phút. Nằm ngửa, kê một gối dưới khoeo, để gối gấp chừng 30-40 độ, duỗi thẳng gối từng bên, giữ 5 giây. Lặp lại 15-20 lần.
Tập khớp cổ chân: nằm ngửa, kê một gối nhỏ dưới bắt chân để gót nâng khỏi mặt giường, duỗi tối đa bàn chân giữ trong 5 giây, rồi gấp tối đa bàn chân, giữ 5 giây. Lặp lại 15-20 lần.
Chườm nóng và lạnh: chườm lạnh giúp giảm sưng nề, giảm đau. Chườm lạnh trong vòng 15-20 phút; chườm nóng giúp giãn cơ, làm tăng độ linh hoạt của khớp, thời gian chườm nóng là 15-20 phút.
Những việc nên và không nên làm?
Người bệnh phải ghi nhớ những gì được phép làm và không được phép làm, đặc biệt là trong những tháng đầu sau mổ.
Tránh nguy cơ trật khớp, người bệnh không nên: gấp đùi quá nhiều về phía bụng; xoay chân vào trong; ngồi bắt chéo chân mổ; ngồi xổm; ngồi hố xí thấp; cố cúi khom người khi đi tất, đi giầy; nằm nghiêng về phía chân lành khi ngủ...
Người bệnh nên: Ngồi ghế cao, ngồi hố xí cao, thường xuyên đặt gối giữa hai chân khi ngủ, kê một gối đủ dày giữa hai đầu gối khi nằm nghiêng, khi đi tất, giầy nên nhờ người khác hỗ trợ, giảm cân nếu thừa cân...
Một số lưu ý khác: Đi bộ đơn thuần không thay thế được các bài tập khác, chưa nên ngồi lái xe ô tô khi chưa hỏi ý kiến bác sĩ, nên được bác sĩ tư vấn khi quan hệ vợ chồng, phải khai báo bác sĩ có khớp nhân tạo khi phải tiến hành các cuộc phẫu thuật khác.
Tóm lại: Phẫu thuật thay khớp háng mang lại cho người bệnh nhiều lợi ích, cải thiện chất lượng cuộc sống rất lớn. Kết quả lâu dài phụ thuộc nhiều vào sự cố gắng tập luyện của người bệnh. Ngoài tập luyện, trong sinh hoạt hằng ngày, người bệnh cần ghi nhớ những điều nên làm và không được làm để tránh nguy cơ trật khớp háng nhân tạo. Giảm mức độ hoạt động, cố gắng giảm cân đều góp phần tăng sức bền cho khớp. Sau mổ thay khớp háng, người bệnh cơ bản có chất lượng cuộc sống như người bình thường.
ThS. BS. Dương Đình Toàn (Viện Chấn thương - Chỉnh hình, Bệnh viện Việt Đức)
