Phụ tử là rễ củ con của cây ô đầu (Aconitum Camichaeli Debx.), còn có tên khoa học là Aconitum sinense Paxt, thuộc họ Mao lương (Ranunculaceae), được xếp loại thuốc độc bảng A. Ô đầu đã chế biến (ô đầu chế) và sinh phụ tử (củ con) chỉ được dùng ngoài, trong các loại cồn, rượu xoa bóp giảm đau… Chỉ dùng phụ tử chế biến (diêm phụ tử, hắc phụ tử, hắc phụ phiến, bạch phụ phiến, đạm phụ phiến, bào phụ phiến) trong các đơn và thực đơn chữa bệnh.
Theo Đông y, phụ tử vị cay ngọt, tính nhiệt, có độc mạnh; vào tâm, tỳ, thận. Có tác dụng hồi dương cứu nghịch, ôn bổ thận tỳ, trừ hàn chỉ thống. Dùng cho các trường hợp âm thịnh cách dương, vong dương quyết lãnh, tâm phúc lãnh thống, hư hàn tiết tả, phong hàn thấp tý. Liều dùng cách dùng: 3 - 10g, nấu, sắc, hầm. Phải được nấu, sắc kỹ trong 1 - 2 giờ.
Sau đây là một số món ăn thuốc có phụ tử:
Thịt dê hầm phụ tử: thịt đùi dê 500g, phụ tử phiến 10g; hành, gừng tươi. Đùi dê luộc chín, thái lát cho vào bát, trên mặt đặt phụ phiến; hành, gừng tươi thái lát hoặc đập giập, ít mỡ lợn, dấm hoặc chút rượu và nước canh, đun cách thủy 2 giờ, cho thêm bột tiêu, muối mắm, gia vị. Dùng cho người đau lưng, lạnh tay chân, liệt dương hồi hộp, đánh trống ngực, đau bụng ngực do lạnh.
Phụ tử tác dụng hồi dương cứu nghịch, ôn bổ thận tỳ, trừ hàn chỉ thống.
Cháo phụ tử: gạo tẻ 50g, phụ tử 5g, bột gừng khô (can khương) 2g, hành 2 củ. Nấu cháo, khi cháo chín nhừ, cho phụ tử tán bột và bột gừng, hành đã thái mỏng và đường trắng hoặc đường đỏ lượng thích hợp khuấy đều, ăn nóng. Dùng cho người đau mỏi thắt lưng, lạnh chi, liệt dương, di niệu (người già suy nhược hư hàn), tiêu chảy do lạnh.
Cháo đậu đen phụ tử: phụ tử chế 9g, gạo tẻ 60g, đậu đen 30g, kỷ tử 10g. Phụ tử, kỷ tử sắc lấy nước bỏ bã; cho gạo vào nấu cháo. Ngày làm 1 lần, chia ăn 2 lần (sáng, chiều). Liên tục 5 - 7 ngày. Dùng cho người rối loạn sắc tố võng mạc nguyên phát gây quáng gà, mắt kém.
Cháo phụ tử phục linh: phụ tử chế 15g, phục linh 30g, gạo 100g. Phụ tử, phục linh sắc trong 2 giờ, lấy nước bỏ bã, cho gạo vào nấu cháo. Chia 2 lần ăn trong ngày. Dùng cho người viêm thận, suy tim ứ nước phù nề hoặc phù do xơ gan cổ trướng.
Cháo phụ tử cốt toái bổ: cốt toái bổ 12g, phụ tử chế 10g, gừng nướng 12g, sắc lấy nước, cho 100g gạo nấu cháo. Chia 2 lần ăn trong ngày. Dùng cho người cao tuổi biến dạng thoái hóa xương, phì đại biến dạng khớp xương.
Kiêng kỵ: Người âm hư dương thịnh, chân nhiệt giả hàn, phụ nữ có thai, phụ nữ giai đoạn rối loạn mãn kinh có triệu chứng âm hư nội nhiệt không dùng. Ô đầu phản bán hạ, qua lâu, bối mẫu, bạch cập, bạch liễm; sợ tê giác.
Giải độc: Nếu bị trúng độc (nôn mửa kịch liệt, tim đập chậm, huyết áp hạ) có thể dùng: kim ngân hoa 125g, đậu xanh 125g, cam thảo 20g, gừng tươi 20g, sắc lấy nước, pha đường trắng uống để giải độc.