Một số tỉnh có tỷ lệ sử dụng ma túy tổng hợp hơn 80% là Trà Vinh, Đà Nẵng, Quảng Trị... Tình trạng gia tăng người sử dụng ATS khiến công tác điều trị cai nghiện và hoạt động phòng chống HIV/AIDS phải đối diện với rất nhiều khó khăn.
Gia tăng số người sử dụng ATS
Ở nước ta, tính đến cuối năm 2017 đã ghi nhận 222.582 người sử dụng ma túy có hồ sơ quản lý (96% là nam, 4% là nữ), tăng 11.131 người so với năm trước. Heroin là chất được sử dụng nhiều nhất từ 65-85%. Tỷ lệ người sử dụng thuốc phiện từ 92,7% đã giảm xuống chỉ còn khoảng 6,4%. Tuy nhiên, số người sử dụng ma túy tổng hợp lại tăng từ 1,5% (năm 2001) lên 6,5% (năm 2012) và 9,8% năm 2016.
Theo TS. Hoàng Đình Cảnh, Phó cục trưởng Cục phòng chống HIV/AIDS (Bộ Y tế), tình trạng gia tăng người sử dụng ma túy tổng hợp khiến công tác điều trị cai nghiện và hoạt động phòng chống HIV/AIDS phải đối diện với rất nhiều khó khăn.
Triệt phá đường dây buôn bán ma túy tổng hợp.
Mối nguy từ nghiện ATS
Sử dụng ATS đang có xu hướng gia tăng mạnh cả về số lượng lẫn gánh nặng bệnh tật. TS. Hoàng Đình Cảnh cho biết, ngoài việc ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, tinh thần, người sử dụng ma túy tổng hợp còn bị ảo giác, rối loạn tâm thần, gây nên những hành vi rất nguy hiểm cho cộng đồng, xã hội. Hậu quả của sử dụng ATS là những vụ việc giết người man rợ xảy ra thời gian qua trên nhiều địa bàn. Theo Viện Nghiên cứu sức khỏe tâm thần, loạn thần ở người sử dụng ATS chủ yếu là hoang tưởng chiếm tỷ lệ 68,2%, ảo giác là 72,7%, trầm cảm chiếm 23,8% và 15% trầm cảm trong thời gian 3 năm sau khi sử dụng ATS. Những người trầm cảm thường có hành vi tự sát gây rất nhiều khó khăn cho cơ sở cai nghiện.
Những người sử dụng ATS thường có các triệu chứng chủ yếu như rối loạn cảm xúc, hành vi cư xử bất thường, dễ bị kích động, nói nhiều, ảo giác, ảo thị, được chẩn đoán lạm dụng hoặc phụ thuộc ma túy. Hội chứng cai của ma túy tổng hợp không giống hội chứng cai của heroin, có nghĩa là không có cảm giác đau nhức, không tiêu chảy, không ớn lạnh nổi da gà, không có cảm giác dòi bò trong xương, không vật vã... mà buồn chán, mất khoái cảm, cảm giác mệt mỏi, kiệt sức, chậm chạp hoặc lầm lì, dễ bị kích động, dễ nổi giận, có thể hoang tưởng ảo giác, không kiểm soát được cảm xúc, hành vi. Những tổn thương về não bộ, cũng như cảm xúc, tâm lý của người lạm dụng ma túy tổng hợp khiến người nghiện mất nhiều thời gian để phục hồi và nguy cơ cao dẫn đến bệnh mất trí nhớ, tâm thần. Do đó, những tổn thương này sẽ còn tồn tại rất lâu sau khi người nghiện ngừng sử dụng ma túy.
TS. Hoàng Đình Cảnh nhấn mạnh, gần như tất cả người sử dụng ATS đều có nguy cơ mắc các bệnh về máu và nhiễm HIV do có quan hệ tình dục không an toàn hoặc có tiêm chích chung. Việc cai nghiện bắt buộc và các hình thức điều trị có giam giữ cho thấy không có hiệu quả trong đáp ứng với ma túy tổng hợp. Đa số người sử dụng ATS thường không nhận thức nguy cơ và vấn đề sức khỏe của chính mình, từ đó ảnh hưởng đáng kể đến sử dụng dịch vụ chăm sóc hỗ trợ.
Rất khó cai nghiện cho người nghiện ATS
Cho đến nay, điều trị cai nghiện ATS vẫn chưa có phác đồ cụ thể. Do đó, với từng trường hợp nghiện sẽ có biện pháp cai phù hợp. Những trường hợp mới sử dụng, có thể áp dụng phương pháp tự cai nghiện tại gia đình hoặc cai nghiện tại cộng đồng. Với trường hợp nặng hơn, đã xuất hiện triệu chứng rối loạn tâm thần, hoang tưởng, gia đình cần đưa đến các cơ sở cai nghiện để được khám, tư vấn, chăm sóc và điều trị kịp thời.
Theo PGS.TS. Dương Thị Hương, Trưởng khoa Y tế, Đại học Y Dược Hải Phòng, hiện nay, trên thị trường có nhiều dạng ATS mới với nhiều thành phần, dạng bào chế cũng như nhiều tên gọi khác nhau. Trong khi đó, trạng thái cai các chất ma túy này là khá mờ nhạt, dẫn tới quan niệm sai lầm cho rằng sử dụng các chất ma túy mới là không gây nghiện giống như các chất dạng thuốc phiện. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, việc cai nghiện cho nhóm đối tượng này rất khó để thực hiện mà chỉ can thiệp giảm tác hại với người dùng ATS.
Để giúp người nghiện vượt qua hội chứng cai và duy trì chống tái nghiện, theo TS. Hoàng Đình Cảnh, cần phối hợp nhiều phương pháp điều trị (hóa dược, liệu pháp tâm lý cá nhân, liệu pháp gia đình, liệu pháp nhóm, liệu pháp lao động tái thích ứng tại cộng đồng...).
Ngoài ra cần phát huy các hoạt động truyền thông phòng chống ma túy, nhằm nâng cao nhận thức của người dân về tác hại của ma túy và giúp đỡ những người bị lệ thuộc vào ma túy. Hoạt động truyền thông nên tập trung chủ yếu vào nhóm thanh, thiếu niên và các nhóm dễ bị tổn thương (người sử dụng ma túy, nhóm nam có quan hệ tình dục đồng giới, phụ nữ bán dâm); Tổ chức triển khai các biện pháp can thiệp dự phòng và điều trị cho người sử dụng, người nghiện ma túy tổng hợp. Trong đó, tập trung triển khai chủ yếu các biện pháp giáo dục hỗ trợ thay đổi hành vi cho nhóm người có hành vi sử dụng ATS; Tiếp tục tổ chức đào tạo nhân lực, triển khai việc xác định, chẩn đoán và điều trị tình trạng nghiện ma túy tổng hợp dạng amphetamin...