Mùa xuân năm 2004, bà Sandy Lundahl ở tuổi 50 đến Trung tâm Nghiên cứu sinh học tập tính của Khoa y, Ðại học Johns Hopkins (Hoa Kỳ) tình nguyện tham gia một loạt các thí nghiệm về các chất gây ảo giác lần đầu tiên được phép ở nước này từ hơn 30 năm nay. Bà điền vào các tập câu hỏi, chuyện trò với 2 người làm thí nghiệm. Họ đến ngồi với bà suốt cả 8 giờ làm thí nghiệm trong không gian được sắp xếp cho mục đích này. Bà uống 2 viên thuốc rồi nằm dài trên ghế đi-văng, đeo mặt nạ che mắt để được thoải mái.
Psilocybine - Liệu pháp gây ảo giác?
Các viên thuốc có chứa một lượng lớn psilocybine, chất hoạt tính chủ yếu có trong nấm gây ảo giác thuộc bộ Agaricales. Psilocybine gây ra những thay đổi tính khí và tri giác, nhưng hiếm khi gây ra những ảo giác thực sự. Kết thúc thí nghiệm, khi các tác dụng của psilocybine tiêu tan hết, bà Lundahl, người chưa từng dùng chất gây ảo giác trước đó, lại điền các câu hỏi mới. Bà cho biết mình đã trải qua một thí nghiệm kiểu thần bí, giống như thí nghiệm mà những người đi tìm các giá trị tinh thần trong một số nền văn hóa nói lại. Lúc này, bà cảm thấy sung sướng, không còn cảm nhận thời gian và không gian. Trạng thái thay đổi ý thức mà bà trải qua trong mấy giờ liền sẽ làm thay đổi lâu dài tính khí.
1 năm sau, bà cho biết ngày nào cũng nghĩ đến thí nghiệm đó và từ đó thấy tính tình luôn luôn vui vẻ và mãn nguyện cuộc sống hơn. Bà là 1 trong số 36 người tình nguyện đã tham gia cuộc khảo cứu, bắt đầu năm 2001 và kết thúc năm 2006. Phần lớn giới khoa học đón chào việc khôi phục lại lĩnh vực nghiên cứu đã từng bị bỏ rơi suốt mấy thập niên này.
 Nấm gây ảo giác có chứa psilocybine. |
Tại Trường đại học Johns Hopkins, các công trình về psilocybin được tiến hành theo 2 trục: Thứ nhất là khảo sát tỉ mỉ các tác dụng tâm lý của phân tử này ở người tình nguyện lành mạnh và thứ hai là đánh giá xem liệu các trạng thái thay đổi ý thức mà các chất gây ảo giác tạo ra có thể làm giảm được các bệnh tâm thần và tập tính hay không bởi các cách điều trị các bệnh này còn chưa mấy hiệu quả. Người ta chú ý tới psilocybin bởi nó có cấu trúc hóa học gần với chất dẫn truyền thần kinh, serotonin. Phân tử liên lạc giữa các tế bào thần kinh này hoạt động ở các vùng não khác nhau và điều tiết nhiều chức năng quan trọng, trong đó có tính khí, trí nhớ, sự ngon miệng, giới tính và giấc ngủ.
Vào đầu thập niên 70, việc sử dụng các chất gây ảo giác vào các mục đích giải trí rất phát triển. Sau đó, một bộ luật công bố đã sắp xếp các chất gây ảo giác vào bảng các chất ma túy, các giới hạn mới được áp đặt đối với nghiên cứu ở người. Thế là nhiều thập niên trôi đi trước khi các nghiên cứu khoa học chặt chẽ ở người lại được phép. Chính các trạng thái thay đổi ý thức do các chất gây ảo giác tạo ra làm cho các nhà khoa học chú ý. Những thay đổi này là tích cực, nhanh chóng và bền vững, còn các biện pháp tâm lý chắc phải lâu mới đạt được.
Tại Trường đại học Johns Hopkins, người ta thực hiện các thí nghiệm như thế trong phòng thí nghiệm đối với nhiều người. Nó cho phép các phân tích khoa học chặt chẽ và những người tình nguyện đều được theo dõi trước và sau khi dùng chất gây ảo giác. Như vậy, các nhà khoa học có thể theo dõi các tác động tâm lý và tập tính của trạng thái thay đổi ý thức.
Tác dụng chữa bệnh của liệu pháp ảo giác
Cách đây 40 năm, khi nghiên cứu về liệu pháp trị bệnh của các chất gây ảo giác bị gián đoạn trong khi nhiều hướng tìm tòi vẫn cần được khám phá. Ở đây có thể đề cập đến chứng nghiện rượu, khó dứt bỏ ma túy, chứng lo âu khi mắc ung thư, thái độ bối rối trước bệnh tật. Vào thời đó, phần lớn các khảo cứu đều không để lại số liệu. Những bệnh nhân mắc ung thư thường lo âu, trầm cảm, các triệu chứng mà không một thuốc chống trầm cảm, một thuốc chống ưu tư nào giảm nhẹ được.
Nghiên cứu hiện nay về các chất gây ảo giác phải xác định liệu các chất gây ảo giác có thể giúp các bệnh nhân vượt được sự phụ thuộc của họ hay không. Người ta cũng đã bắt đầu một nghiên cứu thí điểm về cai thuốc; những người tham gia nhận psilocybin đi kèm với liệu pháp nhận thức – tập tính, dạy cho bệnh nhân thay đổi tư duy và hành vi của mình như thế nào để dừng hút thuốc và cai được. Liệu pháp dùng các chất gây ảo giác chỉ có thể được chấp nhận nếu rút ra được các bài học từ hậu quả do dùng các ma túy gây ảo giác. Đôi khi nó gây ra chứng ưu tư, hoang tưởng bộ phận hoặc hoảng sợ. Trong các hoàn cảnh không được kiểm soát, nó có thể đưa đến các sự cố hoặc tự tử. Nhưng trong trung tâm nghiên cứu thường xuyên có người được đào tạo riêng để thực hiện kiểu thí nghiệm này thì không có người tham gia nào phải chịu hậu quả ngoài mong muốn.
Nếu các khảo cứu bổ sung ở phạm vi lớn là cần thiết để xác định tác dụng trị bệnh của chất gây ảo giác thì kết quả thật hứa hẹn. Nhưng có một câu hỏi vẫn còn bỏ lửng, đó là các cơ chế tác động của các chất gây ảo giác như thế nào? Các kỹ thuật chẩn đoán não dựa vào ảnh và dược lý phải trả lời câu hỏi này.
Nguyễn Thanh Hà
(Theo Pour la Science)