Trung tâm Tim mạch (TTTM) Bệnh viện Nhi Trung ương vừa cứu sống một trẻ sơ sinh mắc 2 loại bệnh tim bẩm sinh vô cùng phức tạp và nguy kịch bằng sự kết hợp của 3 loại kỹ thuật can thiệp tim mạch công nghệ cao. Ðây là trường hợp trẻ sơ sinh mắc bệnh tim hiếm gặp không chỉ ở Việt Nam mà còn trên thế giới, khẳng định trình độ và đẳng cấp của các bác sĩ Việt Nam.
Bệnh tối cấp và nguy kịch
Bé Lê Hồng P. (Văn Chấn, Yên Bái) sinh ra như bao trẻ sơ sinh bình thường khác. Tuy nhiên, mới 10 ngày tuổi bé bắt đầu quấy khóc, bú kém, bỏ bú và tím tái nhanh chóng... Gia đình đưa đến BVĐK khu vực khám và chẩn đoán sơ bộ tim bẩm sinh (TBS) và chuyển đến BV Nhi Trung ương.
Ngay lúc nhập viện, tình trạng em bé đã hết sức nguy kịch. Thân thể tím tái, ý thức lơ mơ trong bệnh cảnh suy hô hấp nặng...
Các bác sĩ (BS) nhanh chóng xác định bé bị một loại bệnh TBS phức tạp, đó là chuyển gốc động mạch. Hai đại động mạch đảo chỗ cho nhau xuất phát bất thường từ tâm thất, động mạch chủ đi ra từ tâm thất phải lấy máu tĩnh mạch không được trao đổi ôxy đi nuôi cơ thể. Sau sinh sở dĩ em bé sống được là phải có sự cung cấp máu giàu ôxy cho động mạch chủ qua các lỗ thông hoặc ống thông: lỗ thông liên nhĩ; lỗ thông liên thất; hoặc qua ống động mạch. Trong trường hợp này không có lỗ thông liên thất, lỗ thông liên nhĩ rất nhỏ, trẻ sống được chủ yếu phụ thuộc vào luồng máu qua ống động mạch. Nên khi ống động mạch đóng lại, máu động mạch sẽ không còn nguồn cung cấp ôxy nữa, tình trạng bệnh nhi trở nên hết sức nguy kịch. PGS.TS. Lê Thanh Hải, Giám đốc BV Nhi Trung ương kiêm Giám đốc TTTM cho biết: “Đối với loại bệnh này nếu không được phẫu thuật sớm, 50% các trường hợp sẽ tử vong trong giai đoạn sơ sinh và 90% trong năm đầu đời”.
Phải vượt qua giai đoạn nguy kịch mới có thể có cơ hội phẫu thuật được cho em bé. Bằng phương pháp nội khoa, các BS đã dùng một loại thuốc gây mở ống động mạch tái lập lại nguồn cung cấp ôxy. Tuy nhiên ngay sau khi dùng chẳng những thuốc không có tác dụng mà còn gây ngừng thở và phải cấp cứu thở máy cho bệnh nhi...
Ca phẫu thuật chuyển gốc động mạch cho bé P.
Can thiệp tim mạch phá vách liên nhĩ, tạm thời giành lại sự sống
Ngay sau khi dùng thuốc thất bại, em bé được đưa ngay đến Phòng Can thiệp tim mạch nhằm tạo một con đường cung cấp dòng máu có ôxy khác để giữ bé sống tạm thời. Ê-kíp can thiệp do TS.BS. Lê Hồng Quang thực hiện. Tại đây, dưới màn hình huỳnh quang, một ống thông được gắn bóng ở đầu được đưa vào tĩnh mạch đùi qua tĩnh mạch chủ dưới lên tâm nhĩ phải, rồi xuyên qua vách liên nhĩ sang tâm nhĩ trái. Sau khi bóng được bơm căng và nằm trong tâm nhĩ trái, BS dùng tay giật bóng về phía tâm nhĩ phải, phá rách vách liên nhĩ giúp cho máu từ tâm nhĩ trái giàu ôxy sang tâm nhĩ phải để xuống thất phải rồi vào động mạch đi nuôi cơ thể. Sau can thiệp kết hợp với các phương pháp hồi sức tích cực, tình trạng em bé dần dần khá lên.
Phát hiện bất ngờ và đầy kịch tính: bệnh nhi còn bị thêm một loại bất thường điện tim bẩm sinh
Khi tình trạng bệnh nhân khá lên và chuẩn bị phẫu thuật sửa chữa, các BS bất ngờ phát hiện em bé còn bị một loại bất thường điện tim kiểu Wolff-Parkinson-White. Đây cũng là một loại bệnh bất thường bẩm sinh hệ thống điện tim, do tồn tại đường dẫn truyền xung điện bất thường nối giữa tâm nhĩ và tâm thất. Đối với trẻ chỉ bị loại bệnh bất thường hệ thống điện tim này đơn thuần (không kèm bệnh tim bẩm sinh về cấu trúc) có thể biểu hiện dưới dạng cơn tim nhanh kịch phát nguy kịch có suy huyết động hoặc sốc nặng, đôi khi có thể đột tử ngừng tim, hoặc gây suy tim do co bóp mất đồng bộ... Các BS đứng trước một tình huống bất ngờ và quá thách thức: Liệu sự kết hợp hai loại bệnh phức tạp và nguy hiểm này với một bệnh nhi sơ sinh có thể vượt qua cuộc đại phẫu kéo dài không? Có tử vong trên bàn mổ không? Có tử vong trong khi hồi sức sau mổ không? Hàng loạt câu hỏi đặt ra không có lời giải. Tìm kiếm y văn không có bằng chứng và trường hợp nào tương tự như vậy để có cách giải quyết.
BS. Nguyễn Thanh Hải (người bên phải) đang điều trị rối loạn nhịp cho bé P.
Quyết định táo bạo
BS. Nguyễn Thanh Hải, Trưởng Đơn vị Rối loạn nhịp tim, nhớ lại: Vì không thể giải quyết triệt để cùng một lúc trong một cuộc mổ và không thể chần chừ, sau khi hội chẩn BS đã quyết định thăm dò điện sinh lý để đánh giá mức độ nguy cơ rối loạn nhịp do đường dẫn truyền bất thường có thể gây ra. Tại phòng can thiệp rối loạn nhịp, ngay sau khi gây mê và bắt đầu thủ thuật, một cơn tim nhanh nguy kịch đột ngột xuất hiện, em bé tím tái, mạch không bắt được, huyết áp gần như không có (30/20mmHg). Rất nhanh chóng, một catheter được đưa qua tĩnh mạch đùi vào buồng tim, kích thích cơ tim bằng xung điện tần số cao cắt được cơn tim nhanh, nhưng các cơn tim nhanh nối tiếp nhau như từng cơn lốc giật xuất hiện hành hạ đứa trẻ và thách thức nhóm can thiệp... Làm thế nào đây? Chả lẽ dừng lại và bó tay sao? Không tiêu diệt nó làm sao có thể phẫu thuật tiếp?
Những giây “ngừng tim” của các BS
BS. Nguyễn Thanh Hải chia sẻ: Bình thường đốt điện tiêu diệt đường dẫn truyền bất thường ở một quả tim cấu trúc bình thường với trẻ sơ sinh đã là quá khó và nguy cơ tai biến đã là cao, đằng này lại một quả tim bẩm sinh dị tật phức tạp ở trẻ sơ sinh mà cơn tim nhanh rất nguy kịch. Phải làm sao đây?
Sau khi dừng lại và trấn tĩnh, phân tích tất cả các đặc điểm điện tim và hình thái bất thường về cấu trúc quả tim, BS quyết định triệt đốt. Làm sao phải nhanh, gọn, hạn chế kích thích cơ học gây cơn tim nhanh, hạn chế xâm nhập gây sang chấn. Điều này là cực kỳ khó khăn, bình thường để triệt đốt đường dẫn truyền bất thường, các BS thường phải dùng 3-4 catheter điện cực đưa vào trong tim để xác định vị trí bệnh lý và triệt đốt... Chỉ dùng 1 catheter đốt, đưa qua tĩnh mạch đùi vào tâm nhĩ phải, rồi qua vách liên nhĩ sang tâm nhĩ trái qua lỗ thông do bác sĩ can thiệp tạo ra từ lần cấp cứu trước vào thẳng vùng được cho là thủ phạm cư trú, trong khi vừa dò tìm vừa cắt cơn tim nhanh bằng kích thích xung điện.
Đốt thử 1, 2, 3 giây dừng lại... Lần hai đốt thử... Lần ba 1, 2... đứt... thật không thể tin nổi, BS. phải tiếp tục nín thở vì sợ chỉ một sự thở mạnh cũng đủ làm đầu catheter đốt trượt khỏi vị trí thì lại phải bắt đầu lại. Tất cả ê-kíp gần như đều nín thở... 30 giây trôi qua... dừng lại và đồng thanh vỡ òa trong niềm hân hoan. Những tiếng thở phào... những tiếng kêu lên đồng thanh và vỗ tay sung sướng.
Chỉ 30 giây nín thở mà như trải qua cả cuộc chiến vậy. Trái tim bác sĩ đập rộn ràng trở lại như mới bị ngừng tim! “Có lẽ trong đời tôi sẽ không bao giờ có lại trải nghiệm tuyệt vời đến thế”, BS. Nguyễn Thanh Hải nói mà cảm xúc vẫn dâng trào. Thật không thể tưởng tượng nổi là chỉ 15 phút can thiệp, mục tiêu đã đạt được, một kỷ lục nhanh gọn mới đã được xác lập.
BS. Nguyễn Thanh Hải khám lại cho bé P. sau khi ra viện được 2 tuần.
Can thiệp lần ba
Sau khi can thiệp lần hai, sức khỏe của bé P. hồi phục nhanh chóng lạ thường, chỉ sau 3 ngày ê-kíp phẫu thuật của TS.BS. Nguyễn Lý Thịnh Trường, Phó Giám đốc TTTM, với chiến công trên 300 ca đảo gốc động mạch, đã nhẹ nhàng hồi sinh nốt phần khiếm khuyết còn lại của trái tim để em bé trở về với cuộc sống bình thường như bao đứa trẻ khác. Căn bệnh mà mới chỉ 6 năm trước thôi hầu hết đều không sống qua nổi 1 tuổi. TS. Trường cho biết: Phương pháp phẫu thuật trồng lại vị trí đại động mạch này đặc biệt khó, nhất là trong khi trồng lại vị trí của động mạch vành với đường kính rất nhỏ chỉ bằng hoặc hơn 1mm, không nhìn rõ bằng mắt thường. Các BS phải dùng kính lúp với độ phóng đại gấp 4-5 lần mới có thể thực hiện được kỹ thuật này, với độ di lệch cho phép từ 0,2-0,5mm.
Phần lớn các trẻ bị bệnh chuyển gốc động mạch đơn thuần sẽ phải được tiến hành phẫu thuật trong vòng 1 tháng đầu sau khi sinh. Tuy nhiên đây là lần đầu tiên TTTM BV Nhi Trung ương tiếp nhận trường hợp chuyển gốc động mạch đi kèm bất thường điện tim Wolff-Parkinson-White vô cùng phức tạp và nguy kịch đến vậy.
Chỉ 8 ngày sau mổ và 18 ngày nằm viện bé P đã xuất viện trong niềm hân hoan của tập thể y bác sĩ TTTM và gia đình. Gặp lại bé P sau 2 tuần khám lại các BS và bao gia đình bệnh nhân khác đã không thể tin nổi bé đã bình thường như bao nhiêu trẻ khỏe mạnh khác mà không cần thêm bất kỳ sự điều trị hỗ trợ nào. Thật là một điều kỳ diệu!