Thạch sùng có tên khoa học Hemidaciylus frenatus Schlegel, thuộc họ tắc kè Gekkonidae. Trong Đông y, thạch sùng cũng là vị thuốc trị nhiều bệnh.
Theo dược tính hiện đại, thạch sùng họ tắc kè, có chứa 11,92 - 15,97% chất béo, trong đó có lecitin, lyzolecitin, sphingomyelin, cephlin, cardiolipin, phosphattidyn serin và phosphatidylinontola - một chất giống histamin. Ngoài ra, còn chứa protid và một loại chất có độc. Tài liệu gần đây còn cho biết thạch sùng có tác dụng ức chế hô hấp, tế bào ung thư gan, ức chế trực khuẩn lao và một số loại nấm gây bệnh thường gặp, an thần gây ngủ, chống co giật và chống ung thư máu. Chữa suy nhược thần kinh, lao hạch, cốt tủy viêm, ung thư thực quản, dạ dày. Sau đây là một số bài thuốc chữa bệnh từ thạch sùng:
Theo Đông y, thạch sùng vị mặn, tính hàn, có ít độc, có tác dụng bổ phế thận, ích tinh huyết, chỉ khái định suyễn, khứ phong hoạt lạc, tán kết giải độc, trấn tĩnh giản kính (an thần, chống co giật). Chữa các chứng trúng phong tê liệt, trẻ em kinh phong (co giật), phá thương phong (uốn ván), trẻ em cam tích, tràng nhạc (hạch kết cổ), ho suyễn lâu ngày, khạc ra máu (khái huyết), dương nuy (liệt dương), viêm đa khớp dạng thấp, các chứng đau do thần kinh, ác sang (viêm loét ác tính), nấm da, cước khí…
Thạch sùng có tác dụng chỉ khái định suyễn, tán kết giải độc…, là vị thuốc tốt trị hen suyễn, lao hạch…
Chữa lao hạch và hen suyễn: Dùng thạch sùng sấy khô tán thành bột, mỗi ngày uống nửa phân với rượu hoặc dùng thạch sùng 2 con, hạ khô thảo 6g sấy khô tán bột chia uống 2 lần trong ngày với rượu vàng kết hợp với dùng thạch sùng sao tồn tính, tán lấy bột hòa với dầu vừng bôi lên hạch bị tổn thương.
Chữa ung sang đau nhiều: thạch sùng trộn với dầu vừng bôi lên tổn thương.
Chữa chứng tay chân tê bại: thạch sùng (sao vàng), trần bì mỗi vị 20g; nhũ hương, một dược và cam thảo mỗi vị 10g. Tất cả tán thành bột, uống mỗi ngày 12g.
Hoặc: thạch sùng 2 con, địa long 15g, toàn yết (bọ cạp) 9g, ngưu tất 25g. Tất cả sấy khô, tán bột, mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần 6g.
Chữa co giật mạn tính (kinh phong): thạch sùng dùng 1 con sấy khô giòn, tán bột uống với nước sắc bạc hà cùng một chút ít chu sa và xạ hương, kết hợp uống đơn sắc Nhị trần thang.
Chữa viêm đa khớp dạng thấp: thạch sùng 10g, ngô công (con rết) 10g, bạch chỉ 20g. Tất cả đem sấy khô, tán bột, uống ngày 2 lần, mỗi lần 4g.
Chữa nấm da: thạch sùng 5 con và ngô công 5 con đem ngâm với rượu cao độ lấy dịch chiết bôi lên tổn thương;
Chữa cước khí lở ngứa ở chân: thạch sùng đem ngâm với 200ml cồn 90% khoảng 1 tuần, lấy dịch chiết bôi vào tổn thương.
Chữa chứng lao hạch: thạch sùng sấy khô tán bột mỗi ngày uống 3 lần, mỗi lần 5-10g với rượu.
Chữa đau nhức xương cốt: thạch sùng phơi khô, cúc hoa vàng, địa cốt bì, thanh cao mỗi vị 12-15g. Sắc uống ngày 1 thang.
