Kỳ I: Những nguyên nhân gây khô mắt
Một vở kịch, hay một câu chuyện buồn có thể làm bạn rơi lệ. Nhưng nước mắt không phải chỉ được tiết ra vào những lúc như vậy. Một đôi mắt khỏe mạnh luôn được bảo vệ bằng một màng nước mắt (film nước mắt) - một lớp dịch luôn được duy trì tiết ra không đổi giữa các lần chớp mắt. Một màng nước mắt ổn định có tác dụng chống khô mắt và giúp mắt bạn luôn sạch, nhìn rõ mọi vật.
Màng nước mắt bảo vệ mắt bạn và bôi trơn chúng. Nó cũng làm giảm nguy cơ nhiễm khuẩn mắt và với mỗi lần chớp mắt giúp loại bỏ các dị vật nhỏ vào mắt như cát, bụi. Khi mắt của bạn bị kích thích bởi bụi hoặc gió, khói, việc tiết nước mắt nhiều hơn bình thường giúp rửa sạch các vật lạ.
Giảm tiết nước mắt có thể làm không ổn định màng nước mắt (film nước mắt), lượng dịch ở màng nước mắt giảm xuống nhanh chóng và tạo ra những điểm khô trên bề mặt giác mạc, điều này gây nên kích thích mắt và nhìn mờ. Sự mất cân bằng các chất tạo film nước mắt cũng có thể dẫn đến khô mắt. Khô mắt thường gây khó chịu và thường là một vấn đề mạn tính. Người ở độ tuổi từ 40 trở lên thường bị khô mắt. Điều trị khô mắt là nhằm mục đích khôi phục film nước mắt trở lại bình thường để giảm thiểu khô mắt và hậu quả của nó.
Vì sao mắt bị khô?
Nước mắt không phải chỉ có nước. Chúng là một hỗn hợp của nước, dầu, protein, các chất điện giải, vi khuẩn cộng sinh, giúp bề mặt nhãn cầu trơn và sạch. Không có nước mắt, ta không thể có một thị lực tốt.
Ở một số người, nguyên nhân khô mắt là mất cân bằng thành phần cấu tạo nước mắt. Với những người khác lại không sản xuất đủ nước mắt để làm trơn mắt. Bệnh ở mi mắt, thuốc đang dùng và một số nguyên nhân khác như môi trường cũng có thể dẫn đến khô mắt.
Chất lượng nước mắt kém
Film nước mắt có 3 lớp cơ bản: dầu, nước và chất nhày. Nếu có vấn đề với bất cứ lớp nào đều có thể gây triệu chứng khô mắt.
Dầu: Là lớp ngoài cùng, được tạo ra bởi các tuyến nhỏ nằm ở bờ mi mắt (tuyến meibomian), chứa các chất béo. Lớp này làm trơn tru bề mặt nước mắt và làm chậm bay hơi lớp nước ở giữa. Khi lớp dầu bị bất thường, lớp giữa là nước bay hơi rất nhanh. Khô mắt thường xảy ra ở những người có tuyến meibomian bị bịt kín. Sự mất chức năng tuyến meibomian thường gặp ở những người bị viêm bờ mi.
Nước: Lớp giữa, chiếm 90% thành phần nước mắt, có kèm một ít muối, lớp này được tạo ra bởi các tuyến nước mắt, làm sạch mắt bạn và rửa tất cả các vật lạ gây kích thích. Lớp nước không được tiết đủ có thể làm bạn có film nước mắt không ổn định, lớp dầu và lớp chất nhày có thể tiếp xúc với nhau tạo ra dỉ mắt đặc và dai, hay gặp ở người khô mắt.
Lớp nhày: Là lớp trong cùng, giúp nước mắt trải đều trên bề mặt mắt của bạn. Những điểm khô mắt hình thành dễ dàng ở bất cứ phần nào của giác mạc bị mất chất nhày.
Giảm sản xuất nước mắt
Quá trình sản xuất nước mắt sẽ giảm khi bạn càng nhiều tuổi. Khi mắt bạn không thể sản xuất đủ nước mắt, bạn sẽ bị khô mắt và dễ bị kích thích.
Mặc dù khô mắt có thể xảy ra ở cả nam và nữ ở bất cứ độ tuổi nào, khô mắt hay xảy ra ở phụ nữ, đặc biệt sau mãn kinh. Điều này có thể do sự thay đổi hormon. Tổn thương tuyến nước mắt do viêm hoặc phóng xạ có thể cản trở tiết nước mắt. Khô mắt cũng liên quan với tình trạng bệnh tật như tiểu đường, viêm khớp, lupus, xơ cứng bì và hội chứng Sjogren.
Phẫu thuật khúc xạ mắt như LASIK cũng có thể gây giảm sản xuất tiết nước mắt gây khô mắt. Vấn đề này sẽ hết sau vài tháng phẫu thuật.
Chức năng mi mắt giảm
Nhờ cử động chớp mắt – bình thường khoảng 13 lần/phút, mi mắt của bạn có tác dụng trải đều film nước mắt. Bệnh ở mi mắt có thể gây ảnh hưởng đến cử động chớp mắt do đó gây khô mắt. Bệnh mi mắt có thể là bị lộn mi hay quặm. Viêm bờ mi cũng gây cảm giác khô và ngứa mắt.
Một số thuốc gây khô mắt: Thuốc lợi tiểu, thường dùng trong điều trị tăng huyết áp; thuốc kháng sinh histamin và thông mũi; thuốc ngủ; thuốc kiểm soát lúc đẻ; thuốc chống suy nhược; isotretinoin – thuốc điều trị trứng cá; thuốc giảm đau như morphin...
Các nguyên nhân khô mắt khác
Khô mắt có thể xảy ra khi tiếp xúc nhiều với điều kiện môi trường có nhiều yếu tố gây khô mắt như ánh sáng mặt trời, gió, vùng cao, khí hậu khô, không khí nóng và khô, thường xảy ra ở những phòng nhỏ trong máy bay...
Ngoài ra, những công việc yêu cầu tập trung thị giác cao như làm việc với máy tính, lái xe hoặc đọc sách thường giảm tần số chớp mắt, vì thế tăng sự bay hơi nước mắt.
Ở một số người, nguyên nhân khô mắt là phản ứng dị ứng với thuốc tra mắt hoặc thuốc mỡ tra mắt.
Biểu hiện khi bị khô mắt?
Khi bị khô mắt, người bệnh thường có cảm giác nhức nhối, bỏng rát hoặc cộm trong mắt; cảm giác như có vật lạ vào trong mắt; dỉ mắt dai, đặc xung quanh mắt; tăng kích thích mắt khi gặp gió, khói bụi; mỏi mắt sau một thơi gian ngắn đọc sách; nhạy cảm với ánh sáng chói; không chịu được với kính tiếp xúc; nhìn mờ, thường trở nên tồi tệ vào cuối ngày hoặc sau khi tập trung vào một việc gì đó yêu cầu phải tập trung thị giác cao độ; thường bị ở cả hai mắt.
Xem tiếp kỳ II trên SK&ĐS thứ năm ra ngày 28/8/2008
BS. Hà Thị Thu Hà