Tin vui hát Xoan vươn tầm nhân loại được Ủy ban Liên Chính phủ Công ước UNESCO 2003 công bố tại Hàn Quốc ngày 8/12/2017.
Theo các nhà nghiên cứu, hát Xoan (chủ yếu có tại tỉnh Phú Thọ và Vĩnh Phúc) vừa là sản phẩm của lịch sử, vừa là hiện tượng của văn hóa dân gian đặc trưng của vùng đất Tổ. Hát Xoan gắn với tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và là điểm nhấn văn hóa quan trọng trong đời sống tinh thần của đồng bào các dân tộc Việt Nam. Dân gian quan niệm, hát Xoan do vua Hùng truyền dạy, để hát thờ tổ tông người Lạc Việt. Vì vậy, đối với người dân trên đất Văn Lang thuở xưa và người dân Phú Thọ ngày nay, không có nghệ thuật hát thờ nào linh thiêng và quyến rũ họ bằng hát Xoan.
Thông thường, nghệ thuật hát Xoan khi được trình diễn đầy đủ sẽ theo các chặng, gồm: Hát thờ - tưởng nhớ các vua Hùng, các vị thần, những người có công với dân, với nước...; Hát nghi lễ - ca ngợi thiên nhiên, con người, đời sống sản xuất, sinh hoạt của cộng đồng; Hát hội - bày tỏ khát vọng cuộc sống, tình cảm, tình yêu nam nữ và phục vụ nhu cầu văn hóa của cộng đồng... Giai điệu Xoan mộc mạc, tiết tấu đơn giản, giọng hát gần gũi với giọng nói. Nhạc cụ trong hát Xoan chỉ dùng một chiếc trống nhỏ, hai mặt bịt da và đôi ba cặp phách tre.
Các nghệ nhân cao niên đang trao truyền nghệ thuật hát Xoan đến thế hệ trẻ để di sản này được gìn giữ, bảo tồn và phát triển hơn nữa.
Theo ông Hà Kế San - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Phú Thọ, dựa trên các tiêu chí của UNESCO, hát Xoan phải bảo đảm mang tính giá trị, tính cộng đồng và được truyền dạy liên tục từ đời này qua đời khác thì di sản này mới có cơ hội trở thành Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Trước đó, cuối năm 2011, UNESCO công nhận hát Xoan tỉnh Phú Thọ là “Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại cần được bảo tồn khẩn cấp” do Phú Thọ khi đó chỉ tồn tại hơn 10 câu lạc bộ hát Xoan. Sự ghi danh này một mặt đem lại niềm tự hào nhưng đồng thời là lời khuyến nghị chúng ta cần phải có những hành động thiết thực để hát Xoan lan tỏa, gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa lịch sử trong thời đại mới nhằm thoát khỏi tình trạng “cần được bảo tồn khẩn cấp”.
Kể từ thời điểm UNESCO ghi danh cần được bảo tồn khẩn cấp, các cấp ngành văn hóa địa phương cũng như người dân, nghệ nhân... đã quyết tâm gìn giữ, bảo tồn và phát triển hát Xoan trong cộng đồng. Thông tin từ Sở VH-TT&DL Phú Thọ gần đây cho biết, hát Xoan đã có những bước chuyển mình mạnh mẽ và thoát khỏi tình trạng cần được bảo vệ. Từ lúc chỉ có hơn 100 đào, kép hoạt động không đều, quá nửa đã trên 60 tuổi tại các phường Xoan gốc và chỉ có 7 trong số các nghệ nhân trên 80 tuổi còn khả năng thực hành và truyền dạy, đến nay toàn tỉnh Phú Thọ có 4 phường Xoan gốc, 30 câu lạc bộ hát Xoan với trên 1.200 người tham gia thực hành hát Xoan, trong đó số thành viên tham gia các câu lạc bộ hát Xoan trên 1.100 người, tăng hơn 23 lần so với thời điểm năm 2011. Để giúp hát Xoan được công chúng biết đến nhiều hơn, trong thời gian qua, các chương trình biểu diễn quảng bá hát Xoan đã được tỉnh Phú Thọ tổ chức, đồng thời 100% trường học ở Phú Thọ đã đưa hát Xoan vào chương trình giáo dục (từ cấp mầm non đến trung học phổ thông) thông qua bộ môn âm nhạc và chương trình học ngoại khóa.
Với những gì đã đạt được kể trên, có thể nói các cơ quan chức năng liên quan và chính quyền, nhân dân tỉnh Phú Thọ đã thực hiện rất có hiệu quả “Chương trình Hành động bảo vệ hát Xoan Phú Thọ” giai đoạn 2012-2015. Trong đó có việc xây dựng kế hoạch cụ thể, tăng cường các biện pháp, ưu tiên kiểm kê, nghiên cứu và hệ thống hóa tư liệu (đặc biệt là hát Xoan cổ, để bảo tồn một cách khoa học, bền vững hát Xoan). Đồng thời, các chương trình văn hóa, văn nghệ, truyền thông đa dạng nhằm tập trung tuyên truyền giới thiệu, phổ biến, quảng bá nâng cao nhận thức, năng lực, trách nhiệm của cộng đồng - chủ thể văn hóa và toàn xã hội đối với bảo vệ và phát huy giá trị Di sản hát Xoan Phú Thọ đã được triển khai. Ngoài ra, chúng ta đã có hành động khuyến khích và hỗ trợ cộng đồng truyền dạy, đào tạo thế hệ những người thực hành di sản trẻ tuổi để sáng tạo, tiếp nối, duy trì, phát triển hát Xoan trong cuộc sống đương đại và đưa hát Xoan vào trong nhà trường.
Bằng nhiều cách làm thiết thực, đến nay hát Xoan đã có thêm sức sống, đáp ứng đầy đủ các tiêu chí của UNESCO. Vì thế, việc hát Xoan được vinh danh Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, dù trước đó thuộc diện “bảo tồn khẩn cấp” là một sự ghi nhận của UNESCO đối với nỗ lực của các cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan tỉnh Phú Thọ nói riêng, Việt Nam nói chung trong việc gìn giữ và phát huy giá trị di sản hát Xoan trong thời đại mới.