Các thuốc kháng sinh nhóm macrolid rất phổ biến trong điều trị chống nhiễm khuẩn. Tuy nhiên, do tình trạng lạm dụng và tùy tiện trong điều trị đã khiến cho nhiều thuốc trong nhóm này trở nên kém tác dụng hơn trước.
Vì sao phải lựa chọn kháng sinh?
Một nguyên tắc trong sử dụng thuốc kháng sinh điều trị nhiễm khuẩn là cần phải làm kháng sinh đồ để chọn thuốc đặc hiệu đối với từng loại vi khuẩn. Tuy nhiên, làm kháng sinh đồ mất khá nhiều thời gian trong khi bệnh nhân cần dùng thuốc ngay. Vì vậy, việc sử dụng một số loại thuốc kháng sinh hiện nay thường được các thầy thuốc căn cứ vào tình trạng lâm sàng của bệnh nhân để chọn loại thuốc điều trị. Để chọn được loại thuốc thích hợp, thầy thuốc trước khi kê đơn cần định hướng mầm bệnh theo vị trí nhiễm khuẩn. Một số loại vi khuẩn thường gặp gây bệnh ở những vị trí khu trú trên cơ thể. Kết hợp với phổ kháng khuẩn của loại thuốc đó, bác sĩ điều trị cho bệnh nhân dùng thuốc sao cho đảm bảo 4 yếu tố: hiệu quả, an toàn, hợp lý và kinh tế. Các macrolid là kháng sinh dùng đường uống để đưa thuốc vào cơ thể nên rất hay được kê đơn và điều trị tại nhà. Vì vậy, cần phải cân nhắc và chọn thuốc sao cho hiệu quả điều trị tốt nhất mà đảm bảo yếu tố kinh tế trong dùng thuốc.
Cần lưu ý rằng, phổ kháng sinh trong các tài liệu hoặc đơn thuốc chỉ để tham khảo vì độ nhạy cảm của vi khuẩn còn phụ thuộc từng địa phương. Do đó trong nhiều trường hợp, việc dùng thuốc kháng sinh có thể chọn lựa bởi các nhóm khác nhau mà vẫn có cùng kết quả điều trị. Chẳng hạn đối với một nhiễm khuẩn hô hấp dưới mắc phải ở cộng đồng có thể lựa chọn một thuốc thuộc nhóm macrolid có giá tiền rẻ thay vì một thuốc rất đắt tiền mà hiệu quả điều trị của hai loại thuốc này là tương đương như nhau. Vì thế, nếu dùng zithromax hoặc spiramycin đều cho kết quả khỏi bệnh thì nên chọn loại thuốc rẻ tiền hơn để đảm bảo tính kinh tế trong việc dùng thuốc. Hai loại thuốc kháng sinh đường uống này hiện nay đang được sử dụng tại nhiều bệnh viện với chỉ định đôi khi giống nhau.
Các kháng sinh nhóm macrolid dùng đường uống rất thông dụng để điều trị nhiễm khuẩn đường hô hấp (viêm phổi, viêm phế quản, viêm amidan...), nhiễm trùng da, mô mềm... Gần đây, tình trạng lạm dụng thuốc và dùng thuốc không đúng cách như uống không đủ liều, không đủ thời gian... đã làm thuốc này ít nhiều bị một số loại vi khuẩn kháng lại. Tuy nhiên, đây vẫn là loại thuốc kháng sinh tốt được lựa chọn để điều trị các nhiễm khuẩn nhạy cảm như nhiễm trùng tai, mũi, họng, viêm phế quản, viêm xoang, bệnh AIDS, bệnh dạ dày...
 Làm kháng sinh đồ là cách tốt nhất để lựa chọn kháng sinh. |
Một số macrolid hay dùng
- Spiramycin là một kháng sinh nhóm macrolid thông dụng hiện nay. Khi dùng đường uống, thuốc này phân bố tốt trong các tổ chức, đặc biệt là xương và dịch phế quản. Trong trường hợp một số loại vi khuẩn đã kháng lại các kháng sinh nhóm cefalosporin thì các thuốc được lựa chọn là kháng sinh nhóm macrolid, như erythromycin hoặc spiramycin.
Spiramycin không độc đối với gan, chịu được môi trường acid. Trên thị trường có loại biệt dược rodogyl (hoặc dorogyl) là thuốc để điều trị các nhiễm khuẩn kỵ khí và nhiễm khuẩn răng miệng, dạ dày... trong viên thuốc gồm có metronidazol phối hợp với spiramycin.
Từ erythromycin, khi thay đổi các nhóm thế người ta tạo ra được một loạt các kháng sinh bán tổng hợp bền vững trong môi trường acid, nâng cao sinh khả dụng và mở rộng phổ tác dụng lên vi khuẩn như roxithromycin, clarythromycin hiện nay được sử dụng rất nhiều trong các nhiễm khuẩn nhạy cảm. Đặc biệt, nó còn được sử dụng trong các phác đồ phối hợp với thuốc khác để điều trị viêm loét dạ dày - tá tràng do nhiễm khuẩn Helycobacter Pylori. Ngoài ra, thuốc còn được dùng điều trị cho bệnh nhân AIDS.
- Azithromycin có phổ tác dụng rộng hơn và thời gian bán thải (T 1/2) rất dài, trên 70 giờ nên chỉ cần dùng một số lần uống thuốc rất ít cho cả đợt điều trị.
- Ngoài ra, nhóm macrolid chứa 16 cacbon còn có josamycin và midecamycin đều là các thuốc có phổ tác dụng tương đối rộng và so với các thuốc kể trên thì rất ít bị tương tác với các thuốc cùng sử dụng. Tuy nhiên đây cũng là các thuốc nhập ngoại có giá khá đắt, chỉ sử dụng khi thật cần thiết.
Hiện nay có tâm lý thích sử dụng các macrolid thay cho một số thuốc uống nhóm betalactam vì các biệt dược của macrolid thường có giá bán cao hơn các thuốc như amoxycilin, cephalexin. Tuy nhiên, lựa chọn kháng sinh để sử dụng có hiệu quả và hợp lý cần căn cứ vào độ nhạy cảm của vi khuẩn đối với từng loại thuốc chứ không phải là giá tiền của loại thuốc đó.
ThS. Lê Quốc Thịnh