Các thuốc chống đông đường uống kinh điển, loại kháng vitamin K (VKA) đã được thương mại hoá từ lâu, với số lượng người dùng đông đảo và kinh nghiệm được tích luỹ đã cho thấy hiệu quả của thuốc trong việc dự phòng huyết khối và biến chứng tắc mạch ở những đối tượng người bệnh có nguy cơ cao như rung nhĩ, van tim nhân tạo, tái phát huyết khối tĩnh mạch mặc dù phải đối diện với nguy cơ chảy máu. Hiệu quả của thuốc được đánh giá qua xét nghiệm đông máu (INR) và do khoảng cửa sổ điều trị của xét nghiệm rất hẹp nên người bệnh dùng kháng đông đường uống VKA đều phải kiểm tra định kỳ xét nghiệm máu để điều chỉnh liều. Hơn thế nữa, thuốc kháng vitamin K dễ tương tác với thực phẩm, với các thuốc tim mạch khác nên việc điều chỉnh rất khó khăn, dễ xảy ra biến cố chảy máu do quá liều hoặc cũng dễ xảy ra biến cố đông máu do không đủ liều.
Gần đây, một thế hệ mới các chất kháng đông (NOAC) đã xuất hiện với khá nhiều ưu thế so với thuốc kháng đông VKA cổ điển. NOAC gồm có các thuốc ức chế trực tiếp yếu tố X hoạt hoá như rivaroxaban (xarelto), apixaban (eliquis), edoxaban (lixiana) và ức chế trực tiếp thrombin, dabigatran (pradaxa). Ưu điểm cơ bản của các thuốc này là sử dụng thuận tiện (1 lần/ngày), không phải theo dõi INR, ít tương tác với thức ăn hoặc các thuốc tim mạch, tác động dược lý dự báo được, không gây giảm tiểu cầu; thời gian bán thải và cơ chế bài tiết rõ hơn; cải thiện cả về hiệu quả cũng như độ an toàn của việc điều trị.
Khởi đầu được chỉ định trong dự phòng đột quỵ do tắc mạch ở người có rung nhĩ, NOAC đã chứng minh được hiệu quả trong dự phòng huyết khối tĩnh mạch tái phát và trong số đó một vài thuốc đã thể hiện hiệu quả trong điều trị huyết khối tĩnh mạch và động mạch phổi cũng như chống đông thứ phát ở người có stent động mạch vành.
Khi tuổi thọ tăng lên, can thiệp mạch vành ở những người bệnh tuổi cao hơn, mạch vành vôi hoá tổn thương nhiều hơn, nhiều bệnh nền kèm theo (ung thư, xuất huyết tiêu hoá, rung nhĩ, tắc mạch cũ...), phải dùng nhiều stent hơn, về lâu dài nguy cơ tai biến mạch não tăng thêm cũng không hề kém so với nguy cơ biến cố mạch vành, thì việc phối hợp thuốc chống ngưng tập tiểu cầu với thuốc chống đông như thế nào đang trở thành một vấn đề cấp thiết. Liệu NOAC có thay thế được VKA, làm thế nào để phối hợp với các thuốc kháng tiểu cầu, quy trình uống thuốc thế nào cho hợp lý nhằm tăng tối đa lợi ích trong khi hạn chế ở mức tối thiểu những biến cố xuất huyết... Đâu sẽ là chân trời mới cho điều trị kháng đông?
TS. Nguyễn Ngọc Quang