Những gì chúng ta biết
Virus Zika (ZIKV) là một virus RNA (arbovirus) thuộc chi Flavivirus, họ Flaviviridae, lây truyền chủ yếu qua vết cắn của muỗi Aedes bị nhiễm. Tên của virus lấy tên từ khu rừng Zika, gần hồ Victoria ở Uganda, nơi đã tìm thấy đầu tiên vào năm 1947.
Theo tổ chức National Geography, năm 2015 dịch bệnh do virus Zika đã phát triển ở Trung Mỹ, vùng Caribbean, Nam Mỹ là nơi bệnh do virus Zika đã đạt đến cấp đại dịch. Các trường hợp đầu tiên được phát hiện ở Brazil; quốc gia này đang bị ảnh hưởng nặng nhất với hơn 1.500.000 trường hợp (0,72% dân số Brazil).
Vào ngày 1/ 2/ 2016, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ban bố tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu về virus Zika, sau khi tham khảo ý kiến của các chuyên gia về dịch tễ học, y tế công cộng, bệnh truyền nhiễm từ khắp thế giới tại một cuộc họp của Ủy ban khẩn cấp y tế quốc tế thuộc WHO.
Ngày 5/4/2016, WHO ra thông báo, virus Zika đã lây lan tới 61 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới với 130 nước có loài muỗi Aedes mang loại virus này, khiến nguy cơ virus Zika lan rộng. Tổ chức này cảnh báo dịch Zika có thể diễn biến tồi tệ hơn trước khi được kiểm soát và khuyến cáo người dân thực hiện các biện pháp chống muỗi và tránh bị muỗi đốt.
Virus Zika được truyền bởi muỗi hoạt động vào ban ngày, phân lập từ một số loài trong chi Aedes cùng gây bệnh sốt xuất huyết như A. aegypti và một số dòng muỗi khác như A. africanus , A. apicoargenteus, A. furcifer, A. hensilli, A. luteocephalus và A. vitattus. Khi muỗi hút máu người hay động vật bị nhiễm virus Zika, virus sẽ nhân lên trong cơ thể muỗi và ủ bệnh sau 10 ngày có thể gây truyền virus cho người hoặc động vật khác bằng đường chích của muỗi. Một cá thể muỗi nhiễm virus Zika có thể truyền virus cho các thế hệ muỗi con cháu. Ổ chứa tự nhiên của virus Zika là các loại linh trưởng và một số loài gặm nhấm.
Virus này có thể ở trong tinh dịch lâu hơn trong máu. Virus Zika có thể lây qua đường tình dục. Tóm lại, có 3 con đường lây truyền virus Zika: muỗi đốt, máu và tình dục.
Những gì chúng ta chưa biết
Theo CDC – Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ - chúng ta chưa biết virus Zika có thể ở lại trong tinh dịch người đàn ông là bao lâu? Chúng ta chưa biết liệu người đàn ông bị nhiễm Zika không triệu chứng thì có thể có virus trong tinh dịch hoặc truyền virus Zika cho người khác qua đường tình dục không? Chúng ta chưa biết liệu người phụ nữ có thể lây Zika cho các đối tác tình dục của mình không?
Mặc dù không có trường hợp lây truyền Zika qua quan hệ tình dục đường miệng đã được báo cáo, nhưng các nhà khoa học khẳng định virus Zika lan truyền qua tinh dịch.
Mặc dù đã tìm thấy có virus Zika trong các dịch cơ thể như nước bọt, nước tiểu và dịch âm đạo nhưng người ta không biết liệu Zika có thể lây qua những dịch này hay không?
Mặc dù có mối liên quan đến bệnh đầu nhỏ do teo não ở trẻ sơ sinh với người mẹ bị nhiễm virus Zika 3 tháng đầu thai kỳ, nhưng chưa biết cơ chế bệnh sinh của bệnh teo não và đầu nhỏ, mà chỉ là giả thuyết nghi là do virus Zika.
Các cặp vợ chồng có thai
Cả nam và nữ nên ngăn chặn muỗi cắn khi ở khu vực có Zika để ngăn chặn sự lây lan của virus.
Virus Zika có thể truyền từ một người đàn ông đến đối tác của mình khi quan hệ tình dục, dù anh ta có hay không có triệu chứng. Bởi vì có sự liên quan giữa Zika và dị tật bẩm sinh, nên phải thực hiện các bước để ngăn ngừa nhiễm trùng trong thời kỳ mang thai. Để ngăn ngừa lây lan virus Zika qua đường tình dục, cặp vợ chồng nên dùng bao cao su khi quan hệ tình dục trong thời gian mang thai. Không quan hệ tình dục là cách duy nhất để chắc chắn rằng bạn không bị lây virus Zika từ quan hệ tình dục.
Người đàn ông đến từ vùng có dịch Zika nên làm gì?
Người đàn ông đã được chẩn đoán Zika hoặc có triệu chứng của Zika nên sử dụng bao cao su hay không quan hệ tình dục ít nhất là 6 tháng từ khi các triệu chứng bắt đầu.
Người đàn ông đã đi du lịch tới khu vực có Zika nhưng không có triệu chứng thì xem xét dùng bao cao su hay không quan hệ tình dục ít nhất 8 tuần sau khi trở về.
Trong hầu hết các trường hợp, Zika không gây ra bất kỳ triệu chứng nào. Nếu có, các triệu chứng thường nhẹ, kéo dài vài ngày đến một tuần. Bệnh nặng cần nhập viện không nhiều. Zika là mối quan tâm sức khỏe lớn nhất đối với phụ nữ mang thai và những người có thể có thai vì có thể gây hại cho thai nhi và có liên quan đến dị tật đầu nhỏ ở trẻ sơ sinh.
Triệu chứng bệnh
Hầu hết những người bị nhiễm virus Zika không biết mình đang mắc bệnh bởi vì không có triệu chứng. Các triệu chứng phổ biến nhất của Zika là sốt, phát ban, đau khớp, hoặc viêm kết mạc. Những triệu chứng khác bao gồm đau cơ và đau đầu. Thời kỳ ủ bệnh không rõ ràng, nhưng có khả năng là một vài ngày đến một tuần.
Bệnh thường nhẹ với các triệu chứng kéo dài trong vài ngày đến một tuần sau khi bị muỗi nhiễm bệnh đốt chích.
Thường bệnh không nặng đến nỗi phải đi khám, và hiếm ai chết vì Zika, vì thế người ta cho rằng Zika không đáng sợ bằng sốt xuất huyết. Vì lý do này, nhiều người có thể không nhận ra rằng họ đã bị nhiễm bệnh.
Virus Zika thường vẫn còn trong máu của người bệnh khoảng một tuần hoặc hơn sau khi hết bệnh, cho nên vẫn có thể lây cho người khác.
Khi đã bị nhiễm bệnh, có thể được miễn nhiễm trong tương lai.
Chẩn đoán
Các triệu chứng của Zika là tương tự như bệnh sốt xuất huyết và các bệnh lây lan qua muỗi, nhưng nhẹ hơn.
Xét nghiệm máu tìm Zika hoặc virus tương tự khác như sốt xuất huyết. Hiện ở Việt Nam các Viện dịch tể trung ương và viện Pasteur đều có xét nghiệm nhanh cho Zika.
Virus Zika có thể vẫn còn trong tinh dịch lâu hơn máu, một người nào đó có thể có kết quả xét nghiệm máu âm tính, nhưng vẫn còn virus Zika trong tinh dịch. Nhưng virus còn trong tinh dịch lâu hơn bao lâu thì chưa có công trình khoa học nào kết luận.
Điều trị
Không có vaccin cũng như thuốc điều trị đặc hiệu cho virus Zika. Các nhà khoa học bắt tay nghiên cứu vaccin cho bệnh này từ cuối năm 2015. Với các trường hợp mắc bệnh, hiện bác sĩ chủ yếu là điều trị các triệu chứng:
-Nghỉ ngơi nhiều.
-Uống nhiều nước để tránh mất nước.
-Dùng thuốc acetaminophen hoặc paracetamol để giảm sốt và đau.
-Không nên dùng aspirin và các thuốc chống viêm không steroid khác (NSAID) cho đến khi xuất huyết được loại trừ để giảm nguy cơ chảy máu.
Nếu bạn bị dương tính với virus Zika, cần ngăn ngừa muỗi đốt trong tuần đầu tiên vì virus Zika trong máu bạn có thể lan truyền cho người khác do muỗi đốt.