Chúng ta đang bước vào thập niên thứ hai của thế kỷ 21. Y học nói chung và ngành dược nói riêng đã đạt được những thành tựu quan trọng trong công cuộc chăm sóc, bảo vệ sức khỏe con người bằng nhiều biện pháp tân tiến, trong đó có việc sử dụng các dược phẩm mới. Nhu cầu cần có những thuốc mới không những để thay thế các thuốc cũ đang mất dần hiệu lực mà còn đáp ứng việc dùng thuốc ngày càng cao của con người.
Xu hướng quay về với bản chất của sự sống: tế bào và gen
Các thuốc mới được đánh giá là những sản phẩm đột phá, tạo nền tảng cho sự phát triển của nền công nghiệp dược phẩm hiện đại trong tương lai. Thế giới đang có xu hướng quay về với các hợp chất thiên nhiên có trong động vật và cây cỏ, khai thác kinh nghiệm y học cổ truyền và nền văn minh ẩm thực của các dân tộc phương Đông, hạn chế tối đa việc đưa các hoá chất vào cơ thể - thủ phạm của các phản ứng phụ, quen thuốc, nhờn thuốc và các bệnh nguy hiểm như tim mạch, ung thư, gan… Hiện nay, 90-95% số nhóm chất quan trọng như thuốc kháng sinh, các loại vitamin, các nội tiết tố... đều có nguồn gốc hoá học tổng hợp. Vì thế, con người đang ngày càng chú trọng các dược phẩm mới gần gũi với tự nhiên hơn. Xu thế này cùng với những thành công bước đầu đã đạt được và những tiềm năng to lớn của nhân loại về tài nguyên sinh học là những cơ sở quan trọng để chúng ta đẩy mạnh nghiên cứu, sản xuất các loại dược phẩm mới, một nhu cầu tất yếu khi mà có quá nhiều thuốc cũ đã không còn tác dụng như thuở ban đầu.
Các nhà khoa học tham gia chương trình giải mã bản đồ gen trên người đã công bố toàn bộ các thông tin về hơn 23.000 gen và tác động của nó đối với các hoạt động của cơ thể. Công trình này được đánh giá là một thành công lớn của y học đầu thế kỷ 21. Các nhà khoa học hy vọng, với thành tựu quan trọng này, việc nghiên cứu và ứng dụng nó trong điều trị bệnh sẽ mang lại hiệu quả cao và giải quyết được một số căn bệnh nan y hiện nay, chẳng hạn như chứng bệnh liên quan đến sự đột biến của các tế bào sống, các loại bệnh ung thư phức tạp như: ung thư phổi, ung thư tuyến tiền liệt... Bên cạnh đó, việc giải mã bản đồ gen người cũng giúp cho ngành dược có mục đích rõ ràng hơn để đi tìm những loại thuốc mới tấn công tại đích nhằm đạt hiệu quả cao nhất trong điều trị.
Việc nghiên cứu tế bào gốc để có thể tạo ra loại tế bào này và ứng dụng nó trong điều trị các căn bệnh về não bước đầu đã có thành công. Nhờ việc nhân bản các tế bào tủy xương sau đó đem cấy trở lại vào vùng bị bệnh, các nhà khoa học đã cứu được mạng sống của nhiều bệnh nhân. Việc nghiên cứu thêm các loại thuốc điều trị ung thư mới trong thập niên đầu thế kỷ 21 đã cho ra đời nhiều loại thuốc có hiệu quả chữa trị cao hơn những thuốc đã sử dụng trước đây, chẳng hạn như thuốc điều trị ung thư có tên gleevec là loại thuốc ức chế các gen đột biến có tên gọi bcrable và hạn chế sự di căn của các tế bào ung thư. Những loại thuốc điều trị ung thư mới được sản xuất dựa trên mục tiêu nhằm hạn chế sự phát triển của các tế bào lạ, đồng thời hạn chế lượng máu và dinh dưỡng cung cấp cho các khối u.
 |
Ứng dụng các thành tựu mới
Công nghệ sản xuất các thiết bị siêu nhỏ trong thập niên đầu của thế kỷ 21 đã được ứng dụng trong công nghệ dược phẩm để cho ra đời những sản phẩm thuốc đặc biệt. Các nhà bào chế công nghiệp dược đã dùng những thiết bị siêu nhỏ để chuyên chở hoạt chất vào trong cơ thể bệnh nhân. Thiết bị này có hình dáng như một viên thuốc nhưng thực ra là một “con thuyền” được nạp đầy hoạt chất có tác dụng dược lý. Khi vào trong hệ thống tiêu hoá, con thuyền này giải phóng hoạt chất từ từ theo một cơ chế được kiểm soát đảm bảo an toàn và chính xác theo liệu trình điều trị. Viên thuốc thông minh này trong tương lai sẽ được đưa vào sử dụng tương tự như viên adalate với hoạt chất nifedipin dùng trong bệnh tăng huyết áp hiện nay.
Phương pháp quét cộng hưởng từ trường MRI giúp khoa học tiến gần đến việc khám phá chức năng não bộ. Dựa vào phân tích sự thay đổi nồng độ ôxy và lượng máu lưu thông trong não để phản ánh hoạt động của các khu vực não, phương pháp này đã giúp giới khoa học tìm ra cơ chế hoạt động của não, sự hoạt động của các tế bào thần kinh trong “trung tâm điều khiển” quan trọng nhất của con người. Ngày nay, phương pháp quét cộng hưởng từ trường MRI được ứng dụng rộng rãi trong việc khám chữa bệnh và nghiên cứu về bí mật bộ não người. Nhờ những tiến bộ đó, các nhà nghiên cứu đã phát hiện một loại thuốc có thể giúp các tế bào não phát triển. Nghiên cứu này có thể mở ra các cách thức cải thiện thuốc thực nghiệm chữa bệnh Alzheimer.
Ứng dụng công nghệ nano trong các dòng thuốc điều trị mới. Các nhà khoa học Anh đã tìm ra cách để bảo quản sự nguyên vẹn cấu trúc và chức năng của các protein màng bằng cách gắn kết các protein màng với hạt phân tử nano SMALPs. Các protein màng có ý nghĩa rất lớn và là thành phần chính để sản xuất các dòng thuốc mới điều trị ung thư. Hạt phân tử nano SMALPs được tạo ra bởi sự dung hợp giữa chất styrene và axít maleic. Công nghệ phát triển và sản xuất thuốc điều trị mới trên cơ sở gắn kết các protein màng với hạt phân tử nano SMALPs là thành tựu rất to lớn trong quá trình phát triển các dòng thuốc điều trị mới tập trung vào các cơ quan thụ cảm trong cơ thể mà các phương pháp đang lưu hành và phổ biến hiện nay không thể phát triển và sản xuất được.
ThS.Lê Quốc Thịnh