Bệnh nhân nhồi máu cơ tim có nguy cơ tái phát rất cao nếu không được chăm sóc và điều trị tốt sau khi được cứu sống bằng thuốc tiêu sợi huyết, can thiệp hay phẫu thuật bắc cầu nối chủ - vành. Chính vì vậy, ngay khi được xử trí, bệnh nhân cần phải tuân thủ các chỉ định của thầy thuốc và cần đến bệnh viện ngay lập tức nếu có các biểu hiện tái phát.
Những điều bệnh nhân cần biết
Trước khi ra viện, các bệnh nhân nhồi máu cơ tim cấp (NMCTC) cần được giáo dục về sức khỏe, các hoạt động thể lực, thay đổi lối sống và việc dùng thuốc để phòng ngừa thứ phát các bệnh tim mạch. Bệnh nhân và gia đình cần có bảng hướng dẫn trước khi ra viện về các triệu chứng của thiếu máu cơ tim, gọi xe cấp cứu khi các triệu chứng thiếu máu cơ tim tái phát và không giảm đi hay trở nên trầm trọng hơn 5 phút sau khi ngậm 1 viên nitroglycerin dưới lưỡi để đảm bảo chắc chắn bệnh nhân sẽ được chẩn đoán và điều trị sớm khi bệnh tái phát.
Tất cả bệnh nhân có thừa cân - béo phì cần phải thực hiện chiến lược giảm cân. Nên đo vòng bụng và tính chỉ số khối lượng cơ thể cho các bệnh nhân. Chỉ số khối lượng cơ thể trung bình từ 18,5 - 24,9 kg/m2. Nếu vòng bụng lớn hơn 90cm ở nam giới và hơn 80cm ở nữ giới có thể dẫn đến hội chứng chuyển hóa và cần phải giảm cân.
Các bệnh nhân cần tránh tái hút thuốc lá ngay trước khi ra viện. Đồng thời phải kiểm soát huyết áp dưới 140/90mmHg (dưới 130/80mmHg ở bệnh nhân đái tháo đường hay bệnh thận mạn tính) bằng thuốc và thay đổi lối sống. Thay đổi lối sống (giảm cân, thay đổi chế độ ăn, tăng hoạt động thể lực và ăn nhạt) nên thực hiện cho tất cả các bệnh nhân có huyết áp lớn hơn hoặc bằng 120/80mmHg. Không nên dùng thuốc chẹn kênh canxi nhóm dihydropyridin có tác dụng ngắn để điều trị tăng huyết áp.
Nếu bệnh nhân có kèm theo đái tháo đường cần kiểm soát chặt đường huyết bằng insulin hay thuốc hạ đường huyết uống và chế độ ăn để đạt HbA1C dưới 7%. Nhóm thuốc thiazolidinedion không nên dùng cho các bệnh nhân hồi phục sau NMCTC bị suy tim độ III-IV.
Hormon liệu pháp với estrogen phối hợp với progestin không nên sử dụng cho các bệnh nhân mới bị mãn kinh sau NMCTC như là một biện pháp phòng ngừa thứ phát các biến cố của bệnh mạch vành nói chung. Các bệnh nhân mãn kinh đã sử dụng thuốc tại thời điểm bị NMCTC không nên tiếp tục dùng thuốc. Tuy nhiên, các bệnh nhân đã sử dụng thuốc 1-2 năm muốn tiếp tục sử dụng thuốc vì các chỉ định khác nên cân nhắc giữa nguy cơ và lợi ích mang lại từ việc sử dụng thuốc. Hormon liệu pháp không nên tiếp tục dùng khi bệnh nhân phải nằm dưỡng bệnh tại giường.
Các vitamin chống ôxy hóa như vitamin E, C không nên sử dụng cho bệnh nhân hồi phục sau NMCTC để phòng ngừa các bệnh tim mạch.
 Cần kiểm soát nhịp tim sau khi được xử trí nhồi máu. |
Các chỉ định điều trị cần thiết sau nhồi máu cơ tim
Các bệnh nhân hội chứng động mạch vành (ĐMV) cấp nên được theo dõi ít nhất trong 24 giờ để đánh giá nhánh ĐMV gây nhồi máu được mở thông sau khi dùng thuốc tiêu sợi huyết, tắc lại sau can thiệp ĐMV và phát hiện các biến chứng tái thiếu máu. Huyết áp cũng nên được theo dõi liên tục, tần suất phụ thuộc vào tình trạng của từng bệnh nhân.
Bệnh nhân NMCTC phải nhập viện ở đơn vị chăm sóc đặc biệt và theo dõi điện tim liên tục. Mọi bệnh nhân phải cho dùng aspirin (160-325mg) và heparin càng sớm càng tốt. Điều trị bằng thuốc chẹn bêta giao cảm và nitroglycerin, nếu còn đau ngực và không có chống chỉ định. Heparin trọng lượng phân tử thấp và các thuốc ức chế thụ thể glycoprotein IIb/IIIa của tiểu cầu đã làm thay đổi đáng kể phương pháp điều trị hiện nay. Phối hợp các thuốc ức chế thụ thể glycoprotein IIb/IIIa với heparin và aspirin cũng làm giảm tỷ lệ biến chứng lâm sàng (tử vong và nhồi máu cơ tim). Vì vậy cả heparin trọng lượng phân tử thấp và ức chế thụ thể glycoprrotein IIb/IIIa được chỉ định cho bệnh nhân hội chứng ĐMV cấp trong đó có nhồi máu cơ tim có nguy cơ cao.
Nên chủ động can thiệp ĐMV sớm ở những bệnh nhân hội chứng ĐMV cấp có nguy cơ cao trừ khi có chống chỉ định. Đối với những bệnh nhân có nguy cơ trung bình, quyết định điều trị bảo tồn hay can thiệp sớm phụ thuộc vào kinh nghiệm của người thầy thuốc và nguyện vọng của bệnh nhân.
Còn đối với NMCTC có đoạn ST chênh lên thì tiêu sợi huyết vẫn là chiến lược điều trị chuẩn mực cho các bệnh nhân đến viện sớm và không có chống chỉ định, đặc biệt ở các cơ sở y tế chưa có khả năng can thiệp ĐMV qua da cấp cứu. Tuy nhiên, tái tưới máu bằng can thiệp ĐMV qua da có tiên lượng tốt hơn, đặc biệt là ở những trung tâm tim mạch can thiệp lớn có nhiều kinh nghiệm. Đối với điều trị tiêu sợi huyết, vấn đề quan trọng nhất là phải dùng thuốc càng sớm càng tốt sau khi khởi phát nhồi máu cơ tim. Heparin được dùng để bổ sung cho điều trị tiêu sợi huyết. Tác dụng ức chế ngưng tập tiểu cầu của các thuốc ức chế thụ thể glycoprotein IIb/IIIa làm tăng tỷ lệ mở thông nhánh ĐMV thủ phạm gây nhồi máu và duy trì mở thông các động mạch này về lâu dài.
Ngoài những chỉ định lâm sàng, còn phải tính đến tính khả thi và giá thành. Lựa chọn chiến lược điều trị tái tưới máu không chỉ liên quan đến những tiêu chí khoa học mà còn phụ thuộc vào điều kiện kinh tế, trang thiết bị máy móc và khả năng của cơ sở y tế. Cuối cùng, tất cả bệnh nhân phải được tư vấn kỹ lưỡng để thay đổi và điều trị các yếu tố nguy cơ. Đa số bệnh nhân phải dùng lâu dài các thuốc aspirin, thuốc chẹn bêta giao cảm, thuốc statin và một thuốc ức chế men chuyển.
TS. Nguyễn Quang Tuấn