Phải chăng đây là hệ lụy của tư duy “phổ cập” đại học nên thừa thầy, thiếu thợ… Sâu xa hơn cả, đó là khâu định hướng nghề nghiệp cho học sinh (HS) ngay từ đầu các cấp đọc, đầu năm học còn chưa tốt.
Chọn đúng nghề - bài toán thật sự quan trọng mà mỗi người đều cần phải tìm ra cho mình đáp án. Đáp án đúng, cuộc đời sẽ nở hoa. Đáp án sai, chúng ta buộc phải làm lại từ đầu, mà cuộc sống này đôi khi còn không cho mình cơ hội. Do vậy, chọn đúng nghề ngay từ đầu là điều cần thiết mà một HS chuẩn bị rời ghế nhà trường cần phải trang bị cho mình và xem đó như một kỹ năng. Câu hỏi “định hướng nghề nghiệp như thế nào là phù hợp với con em mình?” lại được đặt ra và câu hỏi này luôn là bài toán thật sự nan giải từ năm này qua năm khác.
Ở nước ta, cho đến tận bây giờ, đã có rất nhiều thế hệ mà ở đó HS chọn đi sai đường nghề nghiệp rất nhiều. Người mê văn đi học kinh tế, người thích kinh tế đi học kỹ thuật, người thích hàng không lại đi học làm giáo viên… Không phải họ không có ước mơ, mà là những ước mơ của các bạn trẻ ấy vì một lý do nào đó không thể thực hiện được. Nhà không có điều kiện kinh tế để theo học, nghề nghiệp ấy thời điểm đó chưa phát triển, nghề đó không ai học… và đặc biệt có nguyên nhân từ sự định hướng sai lệch của phụ huynh mà các bạn ấy phải nghe theo. Cha mẹ nghĩ rằng nghề mơ ước của các bạn ấy không làm ra được nhiều tiền, vất vả, khó tìm việc… và họ tự hoạch định tương lai cho con em mình bằng một nghề đang hot khác. Và đó là hậu quả nên hiện nay người an phận rất nhiều vì trước đó không chọn được nghề nghiệp để mình đam mê, để mình bùng nổ.
Không thể phủ nhận một thực tế rằng, hiện nay, có rất ít sinh viên đam mê ngành nghề mình đang học. Theo thống kê gần đây từ Phòng Giáo dục chuyên nghiệp cao đẳng và đại học thuộc Sở Giáo dục - Đào tạo TP.HCM, chỉ có 5% học sinh có hiểu biết về ngành mình chọn học, 20% hiểu một cách tương đối và đến 75% thiếu hiểu biết về quyết định của mình. Đa phần khi được hỏi: vì sao em học ngành này? Câu trả lời của các em sẽ là: ba mẹ thích em theo ngành đó hoặc là ba mẹ thấy nghề đó đang… hot; em không biết chọn nghề nào nên chọn đại hoặc là em không biết mình hợp với nghề nào, hoặc là ba mẹ bảo đảm em sẽ có việc làm nếu học ngành đó… Nhiều HS ít khi tìm hiểu kỹ về ngành học, công việc mà mình sẽ theo đuổi. Có em lựa chọn theo cảm tính, không quan tâm tới đặc thù nghề nghiệp cũng như triển vọng công việc sau khi ra trường. Những sinh viên ấy, sau này dễ thờ ơ với tương lai của mình, có ra sao cũng được vì đây đâu phải nghề mình mơ ước. Khi ra trường, các em sẽ chọn đại một công việc và trở thành người lặng lẽ trong cuộc đời. Và sau này, khi nghề nghiệp không như ý muốn, các em cũng cam tâm chấp nhận rằng mình đi sai hướng, cuộc sống có việc làm như vậy là may. Nếu đất nước phần đông là những người như vậy, chúng ta mãi mãi sẽ chẳng phát triển được vì tài nguyên nguồn nhân lực đã bị triệt tiêu từ trong trứng nước hết rồi.
Câu hỏi đặt ra là tại sao lại như vậy? Phải chăng việc định hướng nghề nghiệp cho HS chúng ta làm chưa tới nơi tới chốn? Những năm gần đây, ở các trường THPT, việc định hướng nghề nghiệp đã được quan tâm nhiều hơn từ giáo viên, phụ huynh… Thông tin nghề nghiệp đã được phổ quát và ý kiến về nghề nghiệp của các em cũng đã được tôn trọng. Thế nhưng có trường làm được, có trường chưa làm được. Có phụ huynh hiểu, có phụ huynh chưa hiểu. Có HS nhận thức được, có HS chưa nhận thức được về nghề nghiệp tương lai.
Việc hướng nghiệp cho HS bậc THPT ở nước ta là quá muộn. Ở các nước phát triển, việc hướng nghiệp được chú trọng ngay từ bậc THCS. HS tự quyết định học các môn năng khiếu mà mình yêu thích khi bước vào năm đầu THCS. Học sinh từ tiểu học, THCS đã tìm hiểu nghề nghiệp tương lai bằng cách tiếp cận thực tế tại các cơ sở sản xuất, nhà máy, doanh nghiệp, phòng thí nghiệm… Đây là cách định hướng nghề nghiệp rất hiệu quả. Các em sẽ được vừa học vừa trải nghiệm bản thân xem mình phù hợp với ngành nghề nào nhất, vì thế, tỉ lệ chọn nhầm nghề của HS rất thấp.
Cha mẹ nên cùng con tham gia các buổi hướng nghiệp để tìm hiểu và đưa ra tư vấn chính xác, thuyết phục nhất. Thực tế, nhiều phụ huynh vẫn còn lúng túng trong việc định hướng cho con. Thậm chí, giữa cha mẹ và con cái đã xảy ra không ít mâu thuẫn trong việc chọn nghề. Chọn ngành học là quyết định quan trọng bởi nó ảnh hưởng lớn đến tương lai mỗi người sau này. Các em phải tự hỏi, ước mơ của mình là gì và hãy kiên trì theo đuổi ước mơ đó bằng cách chọn ngành nghề phù hợp để khi ra trường các em có thể trở thành người các em mong muốn. Có như vậy mới phát huy hết khả năng và cống hiến tâm sức cho xã hội.