BS. Đoàn Hồng Dung
Đái tháo đường (ĐTĐ) gây tổn thương rất nhiều cơ quan nội tạng, đặc biệt khi gây tổn thương ở mắt, bệnh nhân (BN) có thể bị mù lòa nếu không được phát hiện và điều trị sớm. Ba bệnh lý hay gặp ở mắt do bệnh ĐTĐ gồm: rối loạn nhìn gần, đục thủy tinh thể, bệnh lý võng mạc (VM) ĐTĐ. Treong ba bệnh lý này thì bệnh lý võng mạc ĐTĐ nguy hiểm nhất. Nhưng nếu được phát hiện và điều trị sớm, BN sẽ tránh khỏi mù lòa. Vì vậy, cách tốt nhất để phòng ngừa mù lòa trên BN ĐTĐ là nên đi khám mắt định kỳ.
Tất cả những BN bị ĐTĐ đều có nguy cơ bị bệnh VM ĐTĐ. Những BN sau sẽ có nguy cơ cao mắc bệnh VM ĐTĐ: thời gian bị ĐTĐ kéo dài, đường trong máu cao, ĐTĐ đi kèm với cao huyết áp đặc biệt có kèm biến chứng thận, ĐTĐ và thai kì.
Giải phẫu mắt bình thường
Mắt của người có hình dạng và kích thước giống như một trái banh, hơi lồi ra trước. Phía trước là đồng tử (con ngươi), sau con ngươi là thể thủy tinh, giống như là một kính phóng đại. Bên trong mắt chứa một chất giống như lòng trắng trứng gà được gọi là dịch kính. Bao bọc dịch kính là một lớp tế bào thần kinh được gọi là VM.
Mắt giống như một máy chụp hình. Ánh sáng đi qua đồng tử, thể thủy tinh và cuối cùng hội tụ trên VM. VM giống như phim ảnh, có nhiệm vụ thu nhận các hình ảnh hội tụ trên VM và truyền lên não, vì vậy, khi VM bị tổn thương thì ta không nhận biết được hình ảnh.
Trung tâm VM được gọi là điểm vàng là phần quan trọng nhất của thị giác. Vùng này sẽ nhận biết được tất cả hình ảnh ngay trước mắt. VM xung quanh điểm vàng chịu trách nhiệm cho thị giác ngoại biên.
Bệnh lý VM ĐTĐ
ĐTĐ làm cho những mạch máu rất nhỏ trên VM bị hủy hoại. Tổn thương của VM có hai giai đoạn:
Giai đoạn sớm hay còn gọi là giai đoạn không tăng sinh. Giai đoạn này BN thường có rối loạn thị giác. Trong giai đoạn này, những mạch máu nhỏ bị suy yếu, tạo thành những túi phình mạch nhỏ. Máu và những thành phần trong máu như nuớc, các chất mỡ sẽ thoát ra khỏi mạch máu và đi vào VM gây xuất huyết, xuất tiết và phù VM. Nếu như các chất xuất huyết này xảy ra tại điểm vàng, BN sẽ bị giảm thị lực. Nếu BN được phát hiện sớm trong giai đoạn này thì có thể ngăn ngừa được mất thị lực.
Giai đoạn muộn hay còn gọi là giai đoạn tăng sinh. Trong giai đoạn này, những mạch máu nhỏ bị tắc nghẽn dẫn dến sự cung cấp máu cho VM bị thiếu. Để bù đắp cho tình trạng thiếu cung cấp máu này, rất nhiều mạch máu mới được phát triển. Những mách máu mới này rất giòn và dễ vỡ. Khi những mạch máu này vỡ sẽ gây chảy máu trong mắt, vì vậy BN bất ngờ bị giảm thị lực. Nếu máu ít, BN sẽ có cảm giác như một đám mây mù trước mắt. Nếu như chảy máu nhiều, BN sẽ không nhìn thấy gì hết. Máu ở trong mắt phải mất một thời gian dài từ vài tuần đến vài tháng để tan hết, phụ thuộc vào số lượng máu chảy nhiều hay ít. Chảy máu nhiều sẽ dẫn dến sự hình thành các mô sợi trên VM. Các mô sợi co kéo và gây bong VM mà nếu không được điều trị sẽ gây mù lòa.
Các biện pháp phòng ngừa mù lòa do bệnh ĐTĐ
Nên giữ lượng đường trong máu ở mức độ cho phép.
Khám mắt định kì. Nên đi khám mắt định kỳ tại các trung tâm mắt hoặc các bác sĩ chuyên khoa ĐTĐ. Đừng chờ đợi cho đến khi có các triệu chứng ở mắt mới đi khám mắt. Bệnh lý VM ĐTĐ tiến triển rất yên lặng trước khi bạn ghi nhận có hiện tượng giảm thị lực. Càng bắt đầu điều trị sớm càng có nhiều cơ hội phòng ngừa mù lòa. Bao lâu nên đi khám mắt?
 |
BN duới 30 tuổi bị ĐTĐ đang được điều trị với insulin nên đi khám mắt ít nhất là sau 5 năm kể từ khi bắt đầu phát hiện bị ĐTĐ. Sau đó khám định kì 2 năm một lần.
BN trên 30 tuổi nên khám mắt ngay khi được phát hiện ĐTĐ.
BN có cao huyết áp và bệnh thận nên khám thường xuyên hơn. Phụ nữ có thai và bị ĐTĐ nên đi khám mắt. Trong thời gian giữa hai lần khám định kì nếu có bất kì những triệu chứng nào ở mắt phải đi khám ngay, không nên chờ đợi đúng ngày hẹn. Khi BN đã thực sự có bệnh lý VM ĐTĐ rồi thì thời gian khám mắt sẽ phụ thuộc vào mức độ trầm trọng của bệnh.
Làm thế nào để chẩn đoán được bệnh VM ĐTĐ?
Đến khám tại trung tâm mắt. Kiểm tra VM với đèn soi đáy mắt. Các bác sĩ nhãn khoa với những đèn soi đáy mắt chuyên biệt sẽ kiểm tra VM để phát hiện những tổn thương ở giai đoạn sớm.
Chụp hình màu VM cũng là một phương pháp để phát hiện sớm tổn thương trên VM. Chụp hình VM có tiêm thuốc cản quang giúp trong chẩn đoán và quyết định xem BN có cần điều trị laser hay không?
Phương pháp điều trị bệnh lý VM ĐTĐ
Laser là phương pháp đầu tiên để điều trị bệnh lý VM ĐTĐ. Laser không giúp lấy lại được thị lực tốt cho BN nhưng laser có tác dụng ngăn ngừa bệnh tiến triển. Điều trị bằng laser có thể được thực hiện vài lần, mỗi lần kéo dài khoảng 15 phút. Đầu tiên nhỏ thuốc giãn đồng tử để bác sĩ có thể quan sát rõ VM. Sau đó, nhỏ thuốc tê vào mắt để giúp bác sĩ dễ dàng đặt một vài loại kính đặc biệt lên mắt, sau khi điều trị kính sẽ được lấy ra. Bạn sẽ ngồi trước một kính hiển vi đặc biệt và bác sĩ sẽ bắt đầu điều trị. Thỉnh thoảng có một vài BN không thể ngồi yên để điều trị, khi đó bác sĩ sẽ phải tiêm thuốc tê. Trong những trường hợp bệnh lý VM ĐTĐ nặng có biến chứng bong VM, xuất huyết trong mắt thì khi đó phải can thiệp bằng phẫu thuật. Tiên luợng trong những trường hợp này rất xấu.