Liên tiếp trong những ngày qua, mưa lớn trên diện rộng đã gây ra sạt lở nghiêm trọng, nhiều tuyến đường giao thông đã bị chia cắt, nhiều hoa màu của các tỉnh miền núi phía Bắc bị ngập lụt. Các chuyên gia môi trường cho rằng, do thời tiết cực đoan, năm nay, hiện tượng mưa lũ có khả năng khốc liệt hơn năm 2016. Vì vậy, cần phải có những kịch bản để chủ động ứng phó, giảm thiểu thiệt hại...
Thời tiết ngày càng khắc nghiệt và cực đoan
Ông Hoàng Đức Cường - Giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Trung ương dự báo cho biết, mùa mưa bão năm 2017 sẽ phức tạp khó lường. Do ảnh hưởng của El Nino, dự báo mùa mưa bão năm 2017 sẽ đến sớm, dự báo có khoảng 13-15 cơn bão trên biển Đông, nhiều hơn trung bình nhiều năm, đặc biệt là tính bất thường, khó dự đoán gia tăng. Dự báo có khoảng 4-5 cơn bão, áp thấp nhiệt đới đổ bộ, ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền nước ta và tập trung ở khu vực Trung Bộ. Sự khắc nghiệt của khí hậu và môi trường ngày càng có xu hướng tăng lên và đang phá vỡ những quy luật tồn tại nhiều năm qua.
Theo dự báo mới nhất các cơ quan dự báo khí hậu trên thế giới, hiện tượng ENSO, trạng thái trung tính, không nghiêng về pha nóng (El Nino) và cũng không nghiêng về pha lạnh (La Nina) sẽ có xu hướng chuyển sang trạng thái El Nino từ nửa cuối năm 2017. Đây sẽ là năm thứ 3 liên tiếp xuất hiện El Nino chỉ sau một thời kỳ tương đối ngắn chuyển sang trạng thái La Nina. Ngoài ra, tính bất quy luật của bão sẽ tăng cao vào những năm chịu tác động của El Nino, gây nhiều khó khăn cho công tác dự báo.
Bên cạnh sự phối hợp đồng bộ của chính quyền địa phương, cần nâng cao truyền thông về các kỹ năng phòng chống thiên tai.
Cũng theo ông Cường, mùa lũ năm 2017 trên các sông ở Bắc Bộ có khả năng xuất hiện muộn hơn. Đỉnh lũ trên các sông Bắc Bộ phổ biến nhỏ hơn trung bình các năm. Lũ quét, sạt lở đất có khả năng xuất hiện nhiều hơn so với năm 2016. Dự báo mùa hè năm nay nắng nóng gay gắt hơn. Hiện tượng El Nino đang có khuynh hướng trở lại với xác suất lên đến 60 - 70%. Như vậy, các hiện tượng thời tiết, khí tượng thủy văn được dự báo nhiều khả năng có các cơn bão mạnh, có thể xuất hiện siêu bão. Mưa trái mùa sẽ nhiều nhưng mưa chính mùa lại ít hơn. Đặc biệt, nếu El Nino còn diễn biến đến mùa thu hoặc mùa đông, mùa khô năm 2017 sang 2018 sẽ lại hạn hán, xâm nhập mặn khốc liệt. Ngoài ra, do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, gần đây có nhiều hiện tượng thời tiết cực đoan, tức là những hiện tượng khó lường, ít gặp. Ông Hải cảnh báo: “Tất cả các yếu tố khó lường đang diễn ra và có lẽ chúng ta phải chờ đón những hiện tượng cực đoan sắp tới như nắng nóng, cơn bão mạnh hoặc siêu bão".
Cần sự phối hợp đồng bộ và kỹ năng phòng chống thiên tai
Ông Đặng Hoàng An - Tổng Giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam cho rằng, dù các nhà máy thủy điện thực hiện đúng quy trình, đã có quy chế phối hợp với địa phương, nhưng mưa lũ có thể về đột xuất bất cứ lúc nào, nhiều khi không thể liên lạc được với cơ quan quản lý ở địa phương, dẫn đến việc vận hành điều tiết xả lũ gặp khó khăn. Vì vậy, cần phải linh hoạt trong vấn đề này, vì mục tiêu cao nhất là giảm tối đa tác hại của thiên tai đối với người dân hạ du. Bên cạnh việc tăng cường dự báo, đầu tư hệ thống cảnh báo, phối hợp, cần có quy định về bảo vệ hành lang an toàn thoát lũ một cách chi tiết bao gồm các chế tài quản lý, hướng dẫn thực hiện, tránh xâm phạm, gây cản trở dòng chảy. Bên cạnh đó, phải quy định cụ thể, hồ nào được phép xả trước và đơn vị nào quyết định việc xả lũ. Ngoài ra, cần xem xét, điều chỉnh các phương án phòng chống lũ lụt vùng hạ du đã được phê duyệt, đảm bảo phù hợp với tình hình thực tế tần suất nước về hồ cũng như chuẩn bị sẵn các tình huống, phương án ứng cứu, sơ tán tương ứng...
Bên cạnh phương châm phòng chống lụt bão “4 tại chỗ” vẫn được áp dụng hiệu quả trong nhiều năm qua, một kinh nghiệm khác trong phòng chống mưa lũ - đó là tăng cường tuyên truyền cho người dân. Các đơn vị cần phối hợp với chính quyền địa phương thường xuyên tổ chức các hoạt động tuyên truyền cho người dân vùng hạ du bằng nhiều hình thức trực quan, sinh động, dễ hiểu, cung cấp thông tin như tình hình quan trắc đập, an toàn đập và hồ chứa, đánh giá khả năng xảy ra động đất, phương án phòng chống bão lụt, cách nhận biết ứng phó với thiên tai, động đất. Đồng thời, mời người dân đến giám sát quy trình vận hành, điều tiết ngay tại đập thủy điện.
Mặc dù đã có các kịch bản phòng chống lũ lụt, tuy nhiên, trước những tác động to lớn khó lường của thiên tai, nhiều người dân quan tâm đến kết quả tính toán, xây dựng bản đồ ngập lụt hạ du trong tình huống vỡ đập. Đó chính là cơ sở để xây dựng kế hoạch ứng phó, chủ động phòng tránh, hạn chế thiệt hại đối với đời sống nhân dân vùng hạ du đập.