Theo Đông y, thịt bồ câu tính bình, vị mặn, đi vào can thận, dinh dưỡng phong phú, thơm, vị ngọt, là loại thực phẩm tốt cho người già, trẻ em, người bệnh và sản phụ.
Người ta đã phân tích thành phần trong thịt chim câu thấy đạm chiếm 22,14%, chất béo 1% cùng nhiều khoáng chất. Trứng chứa đạm 9,5%, chất béo 6,4%, cùng hợp chất đường, calci, sắt, phosphorus. Trong tiết chim có nhiều đạm, sắt… phân chim chứa nitơ, amoniac.
 Bồ câu hầm hạt sen. |
Thịt chim bồ câu có tác dụng bổ thận, bổ âm, khu phong giải độc, kiện tì vị (kích thích tiêu hóa), ích khí huyết. Dùng cho trường hợp gây yếu, hư nhược (thiểu dưỡng), lao phổi, tiêu khát, hay quên, mất ngủ, thần kinh suy nhược, dinh dưỡng không tốt, người cao tuổi suy nhược, phụ nữ huyết hư tắc kinh, bế kinh, thống kinh… Tiết chim vị ngọt mặn, tính ấm có công hiệu giải độc, bổ huyết điều kinh... Phân vị đắng, tính ôn có tác dụng giảm đau tiêu ích. Trứng vị ngọt chua mặn, tính bình, có công năng bổ thận, ích khí, dùng trong chứng thận hư, khí hư, đau lưng, mỏi gối, đầu đau hoa mắt chóng mặt, mệt mỏi, vô lực, di hoạt tinh, mất ngủ.
Để áp dụng trong trị liệu bệnh chứng từ chim câu, dưới đây xin giới thiệu những phương tiêu biểu.
Người cao tuổi suy nhược: Dùng món bồ câu hầm kỷ tử, hoàng tinh gồm bồ câu 1 con, câu kỷ tử 24g, hoàng tinh 30g. Làm sạch bồ câu, bỏ ruột cho vào nồi cùng câu kỷ tử và hoàng tinh, đổ đủ nước hầm nhỏ lửa đến nhừ, nêm đủ gia vị mang ra ăn ngày 1 thang.
Hoặc chim bồ câu 2 con, hoài sơn 15g, long nhãn 10g, mộc nhĩ trắng 10g, hạt sen 15g, đông trùng hạ thảo 15g, một ít gừng và đường phèn. Cách làm: chim bồ câu bỏ nội tạng, làm sạch lông để ráo nước. Hạt sen cho vào nồi luộc qua, dùng đũa khuấy nhanh, bóc bỏ vỏ ngoài. Mộc nhĩ trắng ngâm trong nước ấm, rửa sạch. Hạt sen và chim cho vào bát hấp, trên rắc một lớp gừng rồi cho tiếp đông trùng hạ thảo, hoài sơn, long nhãn, mộc nhĩ trắng và đường phèn vào. Đổ nước sôi vào gần đầy bát thì đậy lại, cho bát vào nồi nước sôi hầm cách thủy trong 3 giờ là dùng được. Dùng trong 1 tuần.
Chữa chứng liệt dương, thiếu máu, hoa mắt hay choáng váng: Lấy chim bồ câu non 1 con làm thịt, bỏ lòng ruột, cắt nhỏ, sấy khô giòn, tán bột mịn; đỗ trọng 120g sao tồn tính, tán nhỏ cùng với muối rang 4g. Trộn đều các bột, luyện với mật ong làm thành viên bằng hạt ngô. Ngày uống hai lần, mỗi lần 15 viên với nước ấm (thuốc bổ thận tráng dương).
Để chữa kinh nguyệt không đều, kinh bế lâu ngày không thông: Lấy tiết chim trộn với bột xơ mướp đốt tồn tính làm thành bánh, phơi khô; khi dùng, tán nhỏ, ngày uống hai lần, mỗi lần 8g với rượu vào lúc đói.
Bổ tỳ, tăng cường khí huyết, nhất là cho người mới ốm dậy. Cách làm: Chim bồ câu non 1 con, làm thịt, bỏ ruột, chặt nhỏ; hoàng kỳ 30g, câu kỷ tử 30g, phơi khô, thái nhỏ, trộn đều, thêm nước, hấp cách thủy cho chín nhừ, thêm gia vị, rồi ăn cái, uống nước. Cứ 3 ngày ăn một lần. Dùng 3-5 lần.
 Bồ câu hầm kỷ tử. |
Chữa váng đầu, hoa mắt, tim đập không đều, mất ngủ: Dùng 30g ngũ vị tử, 30g khởi tử, 30g hà thủ ô đem nấu lấy nước, dùng nước thuốc này luộc 4 quả trứng chim bồ câu, gia thêm 100g rượu nếp cái. Khi trứng chín cho thêm 50g đường đỏ, bỏ vỏ trứng, ăn trứng và húp nước lúc còn nóng.
Chữa chứng ra mồ hôi trộm: Dùng một con bồ câu, 20g hoàng kỳ, 25g kỷ tử. Bồ câu làm sạch, bỏ hết nội tạng, rồi cho hoàng kỳ, kỷ tử vào bụng và khâu lại rồi hấp cách thủy. Khi chín bỏ xác hoàng kỳ, kỷ tử, chỉ dùng thịt chim và nước. Dùng 3 lần cách nhau 5 ngày, chứng mồ hôi trộm sẽ đỡ. Chữa di tinh, mất ngủ
(biểu hiện do thận hư, khí hư, đau lưng mỏi gối, đau đầu, hoa mắt, chóng mặt, mệt mỏi, vô lực): Dùng món trứng bồ câu hầm đông trùng hạ thảo; gồm trứng bồ câu 2-4 quả, trùng thảo 5g, long nhãn 30g, câu kỷ tử 20g, ngũ vị tử 10g. Trứng chim luộc qua bóc bỏ vỏ, cho vào cùng các vị thuốc hầm nhỏ lửa chừng 30 phút. Lấy ra ăn ngày 1 thang.
Chữa xuất tinh sớm, mộng tinh, di tinh: Dùng một con chim bồ câu đực, cắt tiết giữ lại, làm sạch, bỏ nội tạng; hoàng tinh 30g; ích trí nhân 15g; 30g ngũ bội tử; khởi tử 30g; 200ml rượu nếp cái. Hầm chín bằng lửa nhỏ riu riu rồi ăn khi đang còn nóng.
BS. HOÀNG XUÂN ĐẠI