Đôi khi chúng ta cứ nghĩ chăm sóc mẹ là để chăm sóc con sao cho đủ cân nặng. Nhưng dinh dưỡng tiền sản không chỉ dành để tăng trọng lượng cho bé, mà chính chúng lại có vai trò phòng ngừa những dị tật và những tai biến sản khoa.
Khoảng 40% là vào con
Quá trình mang thai được tính từ khi trứng bắt đầu được thụ tinh đến khi đứa trẻ ra đời. Khi trong bụng mẹ, đứa trẻ ở dạng bào thai. Bào thai được hình thành và lớn lên từ một tế bào ban đầu. Các quá trình phân chia liên tục và biệt hoá của tế bào đã biến một tế bào ban đầu thành một cơ thể có hằng hà sa số tế bào. Toàn bộ những quá trình sinh học này được diễn ra trong tử cung người mẹ và bằng nguồn nguyên liệu dinh dưỡng qua kênh của người mẹ.
Nhiều người vẫn nghĩ, những dưỡng chất đưa vào dành cho sự phát triển cơ thể người mẹ. Theo dõi trong cả thời gian mang thai, người ta thấy ở một giá trị trung bình thường gặp, người mẹ sẽ tăng trọng lượng khoảng 12kg vào ngày cuối cùng của thời kỳ thai sản. Không phải toàn bộ hay gần như toàn bộ con số 12 này dành hết cho mẹ. Theo một tỷ lệ nhất định, thai nhi và các phần phụ của thai nhi chiếm khoảng 40% con số này, nghĩa là xấp xỉ khoảng 4,5 - 4,8kg. 60% khối lượng tăng trưởng còn lại cũng chẳng phải người mẹ sở hữu hết. Có tới 15% tiếp theo là sự gia tăng vào tuyến sữa và hệ máu để nuôi dưỡng thai và chuẩn bị cho thời kỳ bú mẹ. Con số thực chất mà người mẹ thu được đó là 45%, trong đó chỉ có 30% là người mẹ “béo” lên nhờ tích vào mỡ. Khối lượng này sẽ cố định để lại cho mẹ đến tận sau khi sinh.
Hầu như toàn bộ những chất dinh dưỡng đưa vào trong quá trình này đều được xử lý cho thai nhi và chuẩn bị cho quá trình về sau. Như vậy, nếu người mẹ được chăm sóc tốt thì đứa trẻ có đầy đủ điều kiện để đủ cân. Nhưng ý nghĩa đầy đủ của công đoạn chăm sóc người mẹ không chỉ có vậy.
 Phụ nữ mang thai cần bổ sung thực phẩm giàu sắt và acid folic. |
Dinh dưỡng không chỉ để đủ cân
Một thông số không chỉ người mẹ mà cả những người xung quanh, cả những người trong ngành và ngoài ngành y đều quan tâm là trong lượng của thai nhi. Câu hỏi đầu tiên sau khi sinh là “bé được mấy cân?”. Gần như mục tiêu của 99% các bậc ông bà cha mẹ chăm sóc tiền sản là làm sao để bé lớn và được đủ cân ngay từ trong bụng mẹ. Đa số người ta cứ nghĩ chăm sóc mẹ là nhằm chăm sóc con thông qua cân nặng. Nhưng có một điều thú vị ở đây là ý nghĩa to lớn của việc này không chỉ đơn giản có thế. Dinh dưỡng tiền sản không chỉ dành để tăng trọng lượng cho bé, mà chính chúng lại có vai trò phòng ngừa những dị tật và những tai biến sản khoa.
Acid folic là một ví dụ. Đóng vai trò là một coenzym (những chất có vai trò hoạt hoá đầy đủ enzym), acid folic có vai trò chủ đạo trong việc tổng hợp nên DNA, vật chất di truyền của tế bào và của cơ thể. Sự có mặt của acid folic là vô cùng quan trọng trong việc đảm bảo cho tế bào phân chia và cơ thể lớn lên. Nó cũng là chìa khoá cho việc cung cấp nguyên liệu bổ sung cho việc sản sinh đủ máu cho cơ thể. Đứng về góc độ thai kỳ, đây là một chất góp phần cho sự đảm bảo duy trì đủ ngày tháng cho đứa trẻ, làm giảm nguy cơ mắc phải hiện tượng sinh non. Xét dưới góc độ phát triển thể chất và tâm thần, acid folic giúp cho bé được phát triển đầy đủ, bé sẽ không bị chứng chậm phát triển.
Một ý nghĩa quan trọng nhất và to lớn nhất của acid folic, ấy là phòng tránh dị tật bẩm sinh cho thai nhi. Người ta thấy rằng, một chế độ dinh dưỡng đầy đủ acid folic cho mẹ thì nguy cơ bị dị tật ở đứa trẻ sinh ra giảm xuống. Dị tật mà acid folic có thể phòng tránh hoá, đó chính là dị tật khuyết thiếu ống sống ở thai nhi, một dị tật mà ống sống không được hình thành đầy đủ. Sự khuyết thiếu ống sống của thai nhi sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến đường đi và sự phân bố của toàn bộ các dây thần kinh vận động và cảm giác trong cơ thể bởi tất cả các dây vận động và cảm giác đều đi qua cơ quan trọng yếu này. Acid folic đã giải quyết được tình trạng này. Bằng những nghiên cứu đầy đủ, người ta thấy rằng, nếu bà mẹ được bổ sung đầy đủ acid folic trong thời kỳ mang thai thì sẽ giảm 30% dị tật khuyết thiếu ống sống ở trẻ em.
 |
Những thành phần không thể không bổ sung
Với những ý nghĩa quan trọng ở trên, việc chăm sóc cho mẹ rõ ràng là việc chăm sóc cho bé mai sau. Vì lý do chuyển hoá tăng lên ở người mẹ mang thai, vì lý do đứa trẻ lớn dần, vì lý do bà mẹ cần sức khỏe hơn giúp cho quá trình thai sản mà nhu cầu dinh dưỡng ở người mẹ tăng có tính vượt bậc. Nhu cầu dinh dưỡng ở đây là nhu cầu dinh dưỡng chung, bao gồm cả chất bột đường như cơm, phở, bánh mì, bún; chất đạm như thịt, cá, trứng, sữa; chất béo như dầu, mỡ. Các nguyên tố vi lượng cũng vì thế mà tăng theo như sắt, canxi, kẽm... Nhìn chung là chúng ta phải bổ sung hầu như tất cả những chất này qua kênh thực phẩm. Duy có hai chất mà không thể không bổ sung trong thời kỳ mang thai đó là sắt và acid folic, kể cả khi người mẹ đã ăn một chế độ dinh dưỡng tăng cường.
Sắt là nhân tố trung tâm của tế bào máu và do đó là nhân tố trung tâm của máu trong thời kỳ thai nghén. Hầu như 100% bà mẹ đều bị thiếu máu do thiếu sắt khi thai kỳ, không phân biệt nghèo hèn, sang giàu. Vì đó là quá trình phát triển tự nhiên của cơ thể. Để người mẹ đủ máu, tính trung bình, mỗi ngày cần phải bổ sung cho người mẹ 2 - 4,8mg sắt, tương đương với 20-48mg sắt trong thực phẩm. Người ta đã tính toán và thấy rằng, một chế độ ăn trung bình chỉ cung cấp được 10-15mg sắt/ngày, chỉ khoảng non một nửa so với nhu cầu cần thiết của bà mẹ. Rõ ràng lượng sắt luôn bị thiếu hụt trong thời kỳ mang thai.
Sự bổ sung sắt cho bà mẹ đặc biệt quan trọng và thời kỳ giữa và thời kỳ cuối của thai nghén, tức là từ tháng thứ 6 trở đi. Bổ sung viên sắt thế nào, liều lượng bao nhiêu, các bà mẹ cần được hướng dẫn cụ thể theo thời gian mang thai và tình hình thiếu máu mà người mẹ mắc phải. Việc sử dụng những thực phẩm giàu sắt là một việc làm khuyến khích. Tiết, tim, gan, bầu dục, mộc nhĩ, nấm, nghệ... là những thực phẩm vàng của sắt.
Acid folic là yếu tố quan trọng khác của thời kỳ này. Ngoài vai trò giúp sinh trưởng tế bào, nó cũng góp phần đảm bảo đủ máu cho mẹ và bé. Việc bổ sung acid folic là một việc không thể không xem xét dù người mẹ ở bất cứ giai đoạn nào của thai nhi. Tuy nhiên, giai đoạn mang tính quan trọng hàng nhất của acid folic là giai đoạn đầu của thai kỳ, đặc biệt là 1 tháng đầu tiên, tháng hình thành nên các mầm thần kinh. Theo ước tính, người mẹ cần sử dụng thêm khoảng 400µg loại axít này vào ngay trước thời gian mang thai và thêm 600µg trong thời kỳ mang thai mặc dù đã được sử dụng một chế độ ăn giàu acid folic. Gan, thận, hải sản, hoa quả tươi, súp lơ, rau cải là những thực phẩm khuyên dùng.
BS. Trang Khánh