Sau 7 năm đàm phán đầy khó khăn, Hiệp định Thương mại và Kinh tế toàn diện (CETA) giữa Liên minh châu Âu (EU) và Canada những ngày qua đã có lúc đứng trước nguy cơ đổ vỡ, khi Bỉ tuyên bố chưa sẵn sàng ký kết hiệp định này. Thế nhưng đến phút chót, hy vọng lại được mở ra. Vậy thỏa thuận này là gì, nó có ý nghĩa thế nào mà lại được các nhà lãnh đạo EU và Canada quan tâm đến vậy?
Gian nan thỏa thuận
Có thể thấy một sự quan tâm đặc biệt của nhà lãnh đạo EU cũng như Canada về Hiệp định Thương mại và Kinh tế toàn diện Liên minh châu Âu - Canada (CETA) những ngày qua. CETA vốn được bắt đầu khởi xướng từ năm 2009 với kỳ vọng sẽ cắt giảm 98% dòng thuế cho hàng hóa vào cả EU và Canada. Đến tháng 10/2013, sau 4 năm đàm phán khó khăn, Canada và EU đã đạt được một thỏa thuận khung về việc thiết lập một khu vực thương mại tự do toàn diện. Hiệp định này được đánh giá là quan trọng bởi nó sẽ giúp thúc đẩy đáng kể các quan hệ thương mại và đầu tư giữa hai bên, tạo việc làm cùng các cơ hội cho người dân Canada cũng như các nước EU. Tháng 9/2014, Canada và EU đã hoàn tất đàm phán về CETA. Các chi tiết trong văn bản CETA dài 1.600 trang đã được công bố rộng rãi. Thủ tướng Canada khi đó là ông Stephan Harper đã hoan nghênh thỏa thuận này, đồng thời đánh giá CETA là thỏa thuận thương mại lớn nhất từ trước đến nay của Canada.
Hiệp định Thương mại và Kinh tế toàn diện Liên minh châu Âu - Canada (CETA) thành công vào phút chót, mở ra nhiều hy vọng cho châu Âu, nhưng đi kèm vẫn là những thách thức.
Nếu đúng theo kế hoạch, CETA đã phải được ký kết trong chuyến công du của Thủ tướng Canada Justin Trudeau tới Brussel, Bỉ hôm 27/10. Tuy vậy, diễn biến ngoài dự đoán đã xảy ra tuần qua, khi các nhà lập pháp vùng Walloni của Bỉ đã bỏ phiếu phủ quyết việc ký kết Hiệp định này. Thủ tướng Canada cũng đã hủy bỏ chuyến thăm châu Âu như dự kiến. Theo quy định, Bỉ muốn thông qua CETA cần phải có sự chấp thuận của 5 chính quyền cấp địa phương, nhưng vùng Walloni nói tiếng Pháp lại kiên quyết phản đối thỏa thuận này. Đêm 20/10, một cuộc họp khẩn cấp giữa Bộ trưởng Thương mại các nước Liên minh châu Âu và Canada với Cơ quan lập pháp vùng Walloni kéo dài nhiều giờ đã kết thúc mà không đạt được kết quả nào. Ngày 22/10, EU đã gia hạn cho Bỉ đến cuối ngày 24/10 tới phải thông qua Hiệp định với Canada. Nhưng đáp lại, hôm 24/10, vùng Walloni vẫn kiên quyết bác bỏ “tối hậu thư” của EU.
Tưởng như đã hết hy vọng, đến ngày 27/10, vùng Walloni của Bỉ đã bất ngờ nhất trí bỏ phiếu ủng hộ thỏa thuận. Thủ tướng Bỉ Charles Michel cho biết, những người đứng đầu các vùng và cộng đồng ngôn ngữ của nước này đã đạt được văn bản chung, nhằm xoa dịu những lo ngại về việc nhập khẩu mặt hàng nông nghiệp và một hệ thống giải quyết tranh chấp gây nhiều tranh cãi. Ngay đêm 28/10, 28 nước thành viên EU đã thống nhất thông qua toàn bộ các văn bản liên quan đến CETA giữa EU và Canada. EU cũng tuyên bố sẵn sàng ký CETA từ thời điểm vừa nêu.
CETA chỉ là khởi đầu
Các văn bản liên quan đến CETA vừa được thông qua bao gồm một quyết định về việc ký hiệp định, một quyết định về áp dụng tạm thời hiệp định và một quyết định trình Nghị viện châu Âu (EP) phê chuẩn việc ký kết hiệp định. Ngay lập tức, Chủ tịch Hội đồng châu Âu Donald Tusk thông báo, EU và Canada sẽ tiến hành Hội nghị Thượng đỉnh vào ngày 30/10 để ký kết CETA. Về những giá trị của CETA, Thủ tướng Slovakia Robert Fico, Chủ tịch luân phiên EU đánh giá, đây là một hiệp định hiện đại, tân tiến và tạo ra các cơ hội mới, đồng thời bảo vệ các lợi ích quan trọng. Có thể hiểu được sự vui mừng của các nhà lãnh đạo EU về thành công của CETA vào phút chót. Nhưng mặt khác cũng cần nhận định rằng, chưa thể quá lạc quan vào lúc này.
Cần nhắc lại, bản thân CETA đã gặp quá nhiều rào cản suốt thời gian qua khi không để đạt ngay một tiếng nói chung của tất cả 28 nước thành viên EU. Những người phản đối ở Bỉ lo ngại những thỏa thuận như CETA sẽ là tiền lệ nguy hiểm, theo đó hạ thấp các tiêu chuẩn về tiêu dùng, quyền lao động, bảo vệ môi trường cũng như y tế và phúc lợi. Một nỗi lo khác là nguy cơ mất việc làm của người lao động. Vào thời điểm khi CETA tưởng chừng như tuyệt vọng, chính các nhà lãnh đạo EU và cả Canada đã bi quan nói rằng, EU đã cho thấy sự thất bại khi không có khả năng ký kết các thỏa thuận quốc tế; và rằng liệu EU có phải là một đối tác đáng tin cậy không.
Ngay cả khi CETA vào phút cuối đã vượt qua cửa ải cuối cùng, nhưng các ý kiến lo ngại vẫn còn đó. Các chuyên gia cho rằng, sự gian truân của CETA cũng chính là những gì đang diễn ra với Hiệp định Thương mại tự do xuyên Đại Tây Dương (TTIP) giữa EU với Mỹ. Và bài toán lớn nhất đối với EU ở đây chính là “cải cách”. Tại sao EU rất khó để có thể có tiếng nói chung cho một vấn đề tưởng chừng như hoàn toàn có lợi cho cả EU và đối tác? Vấn đề đoàn kết của châu Âu vì sao vẫn chưa thể có lời giải? Từ đó, những rắc rối nội bộ EU đã không chỉ khiến cho bản thân khối này gặp nhiều khó khăn mà còn giảm uy tín với các đối tác. Vì thế có thể nói, Hiệp định Thương mại tự do với Canada chỉ là chuyện trước mắt, lộ trình cải cách dài hơi và sâu rộng sẽ là vấn đề mà EU phải chú trọng thời gian tới đây.