Mụn trứng cá do thuốc được định nghĩa là những mụn nổi trên da trông giống như mụn trứng cá có mối liên quan là do sử dụng thuốc. Đây không phải là do dị ứng đối với thuốc, cũng không phải là do biến thể của mụn trứng cá thông thường. Hiện cơ chế bệnh sinh của rối loạn này đến nay vẫn chưa được giải thích một cách rõ ràng.
Mụn trứng cá do thuốc là sau một thời gian sử dụng thuốc, bệnh xuất hiện nổi trên da các mụn bị viêm với một ít có nhân mụn. Các mụn trứng cá do thuốc thường nổi ở ngực, lưng, vai và cánh tay. Người ta ghi nhận các thuốc dùng toàn thân (tức uống hoặc tiêm) kể sau đây có thể gây nổi mụn: glucocorticoid, steroid tăng đồng hóa (anabolic steroid như durabolin trị suy nhược, suy dinh dưỡng ở người già), các vitamin nhóm B, thuốc chống động kinh, lithium, isoniazid, quinidin, azathioprin, cyclosporin, etretinat (thuốc trị bệnh vẩy nến)…
Cần phân biệt chẩn đoán mụn trứng cá do thuốc với mụn trứng cá thông thường, viêm nang lông (folliculitis) hoặc ban clor (chloracne)…
Để điều trị mụn trứng cá do thuốc, cần ngưng ngay thuốc nghi ngờ gây nổi mụn. Có thể dùng thuốc dạng kem hoặc thuốc mỡ chứa tetracycline hoặc tretinoin (nồng độ 0.025%) để trị liệu.
Điều đáng chú ý là bên cạnh việc bị mụn trứng cá thông thường, người bệnh bị các dạng mụn khác mà không biết. Do không biết bị loại mụn trứng cá nào và đặc biệt, chữa trị không đúng cách mà việc trị mụn trở nên phức tạp. Ở nước ta, theo một nghiên cứu của Bệnh viện Da liễu Cần Thơ thực hiện từ năm 2002, mụn trứng cá chiếm tỷ lệ 14% tổng số bệnh nhân đến khám và điều trị, phần lớn có liên quan đến việc điều trị không đúng trước đó.
Cũng theo nghiên cứu vừa kể, về lâm sàng, trong tất cả các dạng mụn thì mụn trứng cá do dị ứng mỹ phẩm chiếm đa số (56.3% trên tổng số các dạng mụn trứng cá). Tỷ lệ này gợi ý đến những vấn đề có liên quan trong thói quen điều trị của các bệnh nhân bị mụn trứng cá. Trong 80 trường hợp nghiên cứu, có đến 42,5% tự điều trị, trong khi chỉ có 21,3% điều trị theo y tế công và 23,8% điều trị y tế tư. Đây cũng là vấn đề có tính phổ biến hiện nay, người dân thường có thói quen tự điều trị bằng nhiều loại thuốc bôi tự pha chế mà thành phần chính có chứa glucorticoid (thường gọi tắt corticoid). Đặc biệt, có sự dùng nhầm dược phẩm bôi ngoài da dạng kem, thuốc mỡ chứa corticoid và dùng như kem dưỡng da! Đây là sai lầm khá phổ biến. Các thuốc bôi ngoài da như cortibion, halog, synalar, flucinar, topsyne, diprisone… đã được dùng nhầm và đã gây tai biến có khi rất trầm trọng. Có sự dùng nhầm vì kem dưỡng da và thuốc bôi ngoài da có cùng dạng bào chế: kem, gel, nhũ tương. Quan trọng hơn là vì nhiều người dùng nhầm do thuốc cho tác dụng tức thời mà nhiều người rất thích: da trắng, mịn, da láng hơn do tác dụng chống viêm của glucocorticoid. Trong thời gian đầu sử dụng thuốc có chứa glucocorticoid, mụn giảm nhanh chóng, nhưng sau dùng lâu dài là hàng loạt các tác dụng phụ có hại có thể xảy ra, trứng cá xuất hiện trở lại với tình trạng nặng hơn hoặc bị mụn đỏ, mụn li ti, teo da, rạn da, tăng tiết bã nhờn, giãn mạch máu, làm tổn thương da mặt. Làn da trong bối cảnh lệ thuộc corticoid, gây nhiều trở ngại cho những tiến trình điều trị sau đó. Và bệnh nhân có khi phải nhập viện trong tình trạng như thế.
Mụn trứng cá do thuốc rất phức tạp và cần thận trọng tối đa trong trị loại mụn này, đặc biệt đối với các bạn trẻ. Trong trường hợp cần phải điều trị mụn bằng thuốc, tốt nhất nên đến khám và chữa trị ở chuyên khoa da liễu.
PGS.TS. Nguyễn Hữu Đức
