Chất nicotin có trong thuốc lá chính là một chất gây nghiện, nó tác động lên não theo cách tương tự như heroin và cocain và tạo ra cảm giác sảng khoái.
Trong xếp loại mức độ gây nghiện của các thuốc gây hưng phấn thần kinh, nicotin được xem là dễ gây nghiện hơn cả heroin, cocain, rượu, cà phê và cần sa. Vì lẽ đó, có rất nhiều người muốn bỏ thuốc lá và đã bỏ được thuốc lá dễ dàng trong lần cố gắng đầu tiên nhưng chẳng bao lâu sau đó lại bị tái nghiện. Phần lớn đều phải cai thuốc lá đến lần thứ 3 mới thành công. Tỷ lệ cai thuốc lá hàng năm chỉ khoảng 2,5%. Việc khó bỏ thuốc lá này được giải thích một phần là do nồng độ cotinin (chất chuyển hóa của nicotin) tăng cao trong máu.
Các triệu chứng xuất hiện khi bỏ thuốc lá thay đổi theo từng người nhưng nhìn chung thì rất khó chịu và khó dung nạp. Các triệu chứng bao gồm mệt mỏi, căng thẳng, bứt rứt, dễ kích động, khó ngủ, mất tập trung, thèm ăn, giảm nhịp tim... Thông thường thì các triệu chừng này kéo dài không quá một tuần sau khi ngưng thuốc.
Ngoài ra, một trong những khó khăn có thể gặp phải khi bỏ thuốc lá là tình trạng tăng cân. Sự tăng cân này lại là một trong những yếu tố nguy cơ cho bệnh mạch vành, đồng thời lại ảnh hưởng xấu đến khía cạnh thẩm mỹ nhất là ở phái nữ, do đó có thể gây trở ngại trong việc tham vấn bỏ thuốc lá. Tuy nhiên, ở những bệnh nhân bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính có hút thuốc lá phần lớn đều có kèm theo suy dinh dưỡng, khi đó tăng cân do cai thuốc lá lại trở thành điểm thuận lợi góp phần điều chỉnh tình trạng suy dinh dưỡng cho người bệnh.
Cai thuốc lá không những khó khăn do lệ thuộc nicotin, người ta nhận thấy người nghiện thuốc lá còn bị ảnh hưởng bởi các yếu tố tâm lý xã hội khác và vì vậy làm cho việc bỏ thuốc lá càng khó khăn hơn. Nghiện thuốc lá được xem là một tính cách xã hội phức tạp, là sự kết hợp giữa các thói quen, suy nghĩ, tình cảm, các hoạt động và công việc hàng ngày. Có nhiều người hút thuốc lá vì thói quen, và thói quen này dường như gắn liền với các công việc hàng ngày ở nhà cũng như ở nơi làm việc. Có người cho rằng hút thuốc lá giúp kích thích khả năng sáng tạo, có người lại hút thuốc lá để giết thời gian, để thư giãn, để tay chân đỡ thừa thãi... Thậm chí có thời gian, trên các phương tiện truyền thông đại chúng, hình ảnh của thuốc lá được xem như một biểu tượng của sự sành điệu, tự do và hiện đại... Vì vậy, thật khó mà cắt đứt một thói quen hay một nếp suy nghĩ lâu đời.
Tư vấn cho bệnh nhân về cai nghiện thuốc lá.
Làm thế nào để cai thuốc lá?
Thực tế rất phổ biến là việc bỏ thuốc lá thật không dễ dàng chút nào, ngay cả đối với những người được coi là rất năng động và tự chủ và rất dễ bị tái nghiện. Muốn cai thuốc lá cần phải được chuẩn bị tư tưởng một cách chu đáo và phải có kế hoạch hẳn hoi. Một kế hoạch cai thuốc lá bao gồm các biện pháp cụ thể để có thể tự chính mình quyết tâm không hút thuốc lá và giữ vững ý chí này trong một thời gian dài, bên cạnh đó là cách sử dụng các lọai thuốc cần thiết để hỗ trợ cho người muốn cai thuốc lá vượt qua được tác dụng gây nghiện của nicotin. Cần lưu ý là không có liều thuốc kỳ diệu nào có thể giúp bỏ thuốc lá nếu chính bản thân của đối tượng không quyết tâm.
Cai thuốc lá bằng ý chí và quyết tâm
Mặc dù khó khăn, trên thế giới đã có hàng triệu người bỏ thuốc lá thành công. Chương trình vận động ngưng hút thuốc lá của Tổ chức Sức khỏe Thế giới đưa ra chiến lược ngưng hút thuốc lá gồm 5 bước và người muốn cai thuốc lá được khuyến khích đi từ bước này sang bước khác để đạt được thành công. Chiến lược 5 bước bao gồm:
Bước 1: Chưa có ý định cai thuốc lá.
Bước 2: Có ý định cai thuốc lá.
Bước 3: Chuẩn bị kế hoạch.
Bước 4: Thực hiện cai thuốc lá.
Bước 5: Củng cố thành tích đạt được, chống tái nghiện.
Dẫu rằng có nhiều người chưa thể đạt được thành công ngay nhưng chỉ cần từ chỗ chưa hề có ý định bỏ thuốc lá đi đến có ý định bỏ thuốc lá đã là một điều rất đáng quý rồi. Để chuyển từ bước 1 sang bước 2, đối tượng cần được vận động, thuyết phục và phải có sự năng động cần thiết, từ bước 2 sang bước 3, đối tượng cần được cung cấp đầy đủ các thông tin, ở những bước sau, đối tượng cần có kế họach hành động cụ thể. Bạn bè, đồng nghiệp và nhất là gia đình cần là chỗ dựa tinh thần để động viên giúp đỡ và khuyến khích.
Các biện pháp cụ thể để cai thuốc lá
Quyết định cai thuốc lá.
Trao đổi với bác sĩ hoặc nhân viên sức khỏe về cách dùng thuốc và cách đối phó với ý muốn hút thuốc lại.
Chọn một ngày thuận tiện làm ngày bắt đầu cai thuốc lá và cố gắng đừng hoãn lại vì mọi lý do.
Trước ngày bắt đầu cai thuốc lá, giặt sạch quần áo và làm hết mùi thuốc lá trong phòng ngủ, phòng làm việc, xe hơi...
Vứt bỏ toàn bộ các vật dụng có liên quan đến thuốc lá như hộp diêm, bật lửa, gạt tàn thuốc, hộp đựng thuốc...
Không hút thuốc lá trong suốt ngày được chọn bắt đầu ngưng hút và những ngày sau đó.
Không đến những nơi có thể làm hút thuốc lá trở lại, tìm cách không đi ngang nơi có quầy thuốc lá vẫn thường mua...
Bạn bè, đồng nghiệp và gia đình cần khuyến khích và tạo điều kiện để không hút thuốc lá trở lại.
Chuẩn bị sẵn những cách từ chối khi bị mời thuốc lá.
Như vậy, xin được nhắc lại rằng dù ở bất kỳ lứa tuổi nào, dù đã hút thuốc lá nhiều hay ít, dù thuốc lá đã ảnh hưởng như thế nào lên sức khỏe của bạn, cai thuốc lá cũng đem lại ích lợi cho sức khỏe của bạn.