Đau miệng là cảm giác đau, rát trong miệng kéo dài hoặc tái đi tái lại mà không có nguyên nhân rõ ràng. Cảm giác khó chịu có thể ở lưỡi, lợi, môi, bên trong má, chân răng hoặc lan rộng toàn miệng gây nhiều phiền toái nhất là khi ăn. Nguyên nhân của đau miệng thường không xác định được. Mặc dù điều trị có thể dai dẳng nhưng không nên thất vọng. Bác sĩ có thể giúp bạn kiểm soát khó chịu này.
Biểu hiện của bệnh
Người bệnh có cảm giác rát bỏng, thường gặp nhất là ở lưỡi nhưng cũng có thể gặp ở môi, lợi, vòm miệng, họng hoặc toàn bộ miệng; khô miệng, tăng cảm giác khát và thường xuyên muốn uống nước; thay đổi vị giác, như cảm thấy đắng miệng hoặc vị kim loại; mất cảm giác vị giác. Cảm giác khó chịu thường theo nhiều cách khác nhau. Có thể xảy ra hằng ngày, khó chịu một chút lúc mới thức dậy nhưng dần trở nên khó chịu hơn trong ngày hoặc khó chịu xảy ra rồi giảm đi. Cảm giác này có thể kéo dài nhiều ngày. Một số trường hợp hiếm gặp, các biểu hiện có thể đột ngột giảm đi nhưng hầu hết không gây ra bất kỳ tổn thương đáng chú ý nào ở lưỡi và miệng. Đau miệng không nguy hiểm nhưng gây nhiều phiền toái, người bệnh khó ngủ, căng thẳng, ăn uống không ngon miệng, ngại giao tiếp.
Đau miệng nguyên phát: không xác định được bất kỳ tổn thương nào trên lâm sàng hoặc xét nghiệm. Nguyên nhân của loại này thường do rối loạn dây thần kinh vị giác và cảm giác của hệ thần kinh ngoại vi hoặc trung ương.
Đau miệng thứ phát: đôi khi do một số bệnh lý khác gây ra: khô miệng do sử dụng một số thuốc, rối loạn chức năng tuyến nước bọt hoặc tác dụng phụ của thuốc điều trị ung thư; bệnh lý vùng miệng, như nhiễm nấm vùng miệng (còn gọi là liken phẳng vùng miệng) hoặc viêm lưỡi bản đồ; do thiếu hụt các chất dinh dưỡng, như thiếu sắt, kẽm, folat (vitamin B9), thiamin (vitamin B1), riboflvin (vitamin B2), pyridoxin (vitamin B6) và cobalamin (vitamin B12); do dùng răng giả, đặc biệt là răng giả không khít hoặc bằng chất liệu kim loại có thể gây sang chấn hoặc kích thích cơ và mô vùng miệng; dị ứng hoặc phản ứng với thức ăn, phụ gia thực phẩm, chất điều vị thực phẩm cũng như những chất liệu sử dụng trong nha khoa; do trào ngược dạ dày - thực quản, dịch vị dạ dày mang tính acid trào ngược vào thực quản lên miệng gây kích ứng niêm mạc miệng; do sử dụng một số thuốc như thuốc hạ huyết áp nhóm ức chế men chuyển angiotensin; thói quen như đẩy và cắn đầu lưỡi và nghiến răng; do rối loạn nội tiết như đái tháo đường hoặc nhược năng tuyến giáp; quá kích thích vùng miệng do chải răng hoặc lưỡi quá mạnh hoặc thuốc chải răng loại mài mòn hoặc uống quá nhiều đồ uống có tính acid; do các yếu tố tâm lý - tâm thần như rối loạn lo âu, trầm cảm hoặc tress.
Đi tìm nguyên nhân
Đau miệng thường xuất hiện một cách tự nhiên không có yếu tố khởi phát. Tuy nhiên thường tăng nguy cơ ở: nữ giới, nhất là sau mãn kinh; tuổi cao; do nhiễm khuẩn đường hô hấp trên; phản ứng dị ứng với thực phẩm; do sử dụng thuốc; do sang chấn tâm lý; rối loạn lo âu, trầm cảm.
Trên thực tế không có một xét nghiệm cận lâm sàng nào có thể xác định được hội chứng đau miệng. Thường thì bác sĩ chỉ định làm một số xét nghiệm để loại trừ những vấn đề khác trước khi chẩn đoán đau miệng: xét nghiệm công thức máu, nồng độ đường (glucose trong máu), chức năng tuyến giáp, một số yếu tố dinh dưỡng và chức năng hệ miễn dịch; nuôi cấy hoặc sinh thiết: lấy mẫu từ miệng làm xét nghiệm xem có nhiễm vi khuẩn, nấm hoặc virut không; các xét nghiệm dị ứng: xem có dị ứng thức ăn, phụ gia thực phẩm hoặc thậm chí là các chất liệu sử dụng trong nha khoa; xét nghiệm nước bọt: người bệnh thường có cảm giác khô miệng nên các xét nghiệm nước bọt có thể xác định xem có giảm tiết nước bọt không; xác định có trào ngược dịch dạ dày lên thực quản và miệng không; siêu âm, chụp cắt lớp, v.v tùy theo biểu hiện để giúp xác định các vấn đề sức khỏe khác; bác sĩ sẽ có thể tư vấn tạm thời ngừng sử dụng thuốc (nếu cần thiết) để xem có hết cảm giác khó chịu trong miệng không, tuy nhiên không bao giờ được tự ý ngừng thuốc vì có thể rất nguy hiểm; bác sĩ có thể đưa ra bảng hỏi tâm lý - tâm thần để loại trừ trầm cảm, rối loạn lo âu hoặc các rối loạn tâm thần khác.
Làm gì khi đau miệng?
Ngoài thuốc điều trị do bác sĩ hoặc nha sĩ kê đơn, người bệnh có thể làm một số cách đơn giản sau để giảm những khó chịu này: uống nhiều nước, giúp giảm cảm giác khô miệng nhưng tránh đồ uống có gas; hạn chế rượu và đồ uống có cồn; bỏ thuốc lá, thuốc lào; hạn chế sử dụng các gia vị cay nóng như ớt, hạt tiêu, cà phê, quế hoặc bạc hà,...; hạn chế sử dụng thực phẩm hoặc đồ uống có tính acid; áp dụng chế độ ăn uống lành mạnh với nhiều trái cây để cung cấp đủ vitamin, sắt và và kẽm giúp tăng cường hệ thống miễn dịch chống nhiễm khuẩn; điều chỉnh thói quen chăm sóc răng miệng: vệ sinh răng miệng đúng cách, giảm một số thói quen xấu như đẩy lưỡi, nghiến răng, không dùng bàn chải răng quá cứng, thay loại kem đánh răng, có thể dùng loại dành cho răng nhạy cảm; giảm căng thẳng và thư giãn để giữ cho hệ thống miễn dịch khỏe mạnh.
ThS. Nguyễn Hải Yến
