Rất nhiều trường hợp đột quỵ bị di chứng suốt đời, trong số họ có không ít người mắc sẵn các bệnh mạn tính khác như đái tháo đường, vữa xơ động mạch, rối loạn lipid máu, tăng huyết áp... Do vậy vấn đề chăm sóc sau đột quỵ không chỉ giúp người bệnh có thể bình phục hoặc bình phục được phần nào mà còn kiểm soát tốt các bệnh liên quan và phòng ngừa đột quỵ tái phát.
Vì sao chúng ta bị đột quỵ?
Đột quỵ hay tai biến mạch máu não là tình trạng một phần não bị hư hại đột ngột mất máu nuôi do tắc hoặc vỡ mạch máu não. Khi thiếu máu lên não, các tế bào não sẽ ngưng hoạt động và sẽ chết đi trong vài phút. Hậu quả là các vùng cơ thể do phần não đó điều khiển sẽ ngưng hoạt động, dẫn tới yếu liệt, tê mất cảm giác nửa người, không nói được hoặc hôn mê. Có 2 dạng đột quỵ đó là: nhồi máu não (mạch máu não bị tắc làm não bị thiếu máu nuôi và hoại tử) và cơn thoáng thiếu máu não (tương tự trường hợp trên, nhưng mạch máu tự thông nên hồi phục hoàn toàn trong vòng 24 giờ).
Mạch máu não bị tắc do mảng xơ mỡ đóng ở thành mạch dày lên dần, làm hẹp lòng mạch; xuất hiện cục máu đông di chuyển từ tim do tim bị bệnh loạn nhịp hoặc bệnh hẹp - hở van tim khiến máu ứ lại, đóng thành cục máu đông trong tim, sau đó chảy lên não làm kẹt lại gây tắc mạch máu não. Xuất huyết não (mạch máu bị vỡ làm chảy máu, chèn ép não bộ) và xuất huyết khoang dưới nhện (mạch máu bị phình rồi vỡ ra làm máu chảy vào khoang trống bao quanh não) cũng là nguyên nhân dẫn đến đột qụy.
Người có nguy cơ đột quỵ cao là người trên 55 tuổi, người bị tăng huyết áp, đái tháo đường, vữa xơ động mạch, rối loạn lipid máu, các bệnh mạch vành, van tim, loạn nhịp tim, hút thuốc lá, béo phì - thừa cân, lười vận động và bị stress nặng hay thường xuyên.
Phản ứng trước bệnh nhân bị đột qụy: Nếu thấy người bệnh có dấu hiệu ngã thì cần đỡ họ ngay tránh để họ bị va đập, sau đó để bệnh nhân nằm nghiêng qua một bên, nếu có nôn thì móc hết đờm dãi cho họ dễ thở. Sau đó đưa ngay đến cơ sở y tế gần nhất càng nhanh càng tốt, không nên xoa dầu cao hay tự ý cho họ dùng thuốc.
 Đột quỵ xảy ra khi mạch máu nuôi dưỡng não bị tắc bởi cục máu đông. |
Phục hồi cho người bệnh bằng chế độ ăn và tập luyện
Nhu cầu dinh dưỡng cần thiết của bệnh nhân đột quỵ cần đảm bảo đủ các chất tuy nhiên phải có một hàm lượng phù hợp: nên chọn thực phẩm ít cholesterol và nhiều đạm thực vật (đậu đỗ, đậu tương, đậu phụ) và đạm động vật (cá biển, cá đồng, sữa, thịt nạc...). Lượng protein cần giữ ở mức 0,8g/kg cân nặng/ngày. Chất béo nên giữ ở mức 25-30g/ngày, chủ yếu là từ thực vật, các loại axít béo trong dầu thực vật có khả năng làm giảm nguy cơ đột quỵ, đặc biệt là do cục máu đông trong lòng mạch máu não. Vitamin và chất khoáng có trong các loại hoa quả chín, rau củ, sữa. Chúng chứa nhiều kali, có tác dụng lợi tiểu, giảm huyết áp ở người bệnh và chống lại tình trạng toan của cơ thể. Dùng acid folic ít nhất 300mcg mỗi ngày sẽ làm giảm 20% nguy cơ đột quỵ và 13% nguy cơ bệnh tim. Nó có trong các loại quả có vị chua, rau lá xanh, các loại đậu, gạo, mỳ và các sản phẩm từ ngũ cốc.
Thức ăn phải dễ tiêu hóa, hấp thu và ở dạng mềm, lỏng như súp, cháo, sữa. Cần phân bố đều 3-4 bữa/ngày, không nên ăn quá no. Tránh dùng thức ăn lên men, gây kích thích như gia vị cay, nóng, rượu, chè, cà phê… Khẩu phần ăn cần giảm muối và nước. Tránh các loại thức ăn chế biến sẵn nhiều muối như dưa, cà, hành muối, bánh mỳ, thịt hun khói, batê, xúc xích… Năng lượng trong khẩu phần nên giảm bớt để tránh tăng cân, giảm nhẹ hoạt động cho bộ máy tiêu hóa và tuần hoàn. Mức năng lượng đưa vào cơ thể nên dừng ở 30-35Kcalo/kg cân nặng/ngày. Nguồn năng lượng nên lấy từ rau củ, khoai, đậu đỗ, cơm, mỳ, bún, miến.
Duy trì tập thể dục: Khi ở bệnh viện, cần đổi tư thế nằm của bệnh nhân mỗi giờ để chống loét, giúp họ làm vệ sinh răng miệng mỗi ngày 2-3 lần. Xoa bóp bắp cơ, vận động các khớp tay và chân cho bệnh nhân để máu lưu thông và tránh cứng khớp, teo cơ. Tập vận động để giúp hồi phục nhanh. Sau khi xuất viện, tập vận động tại nhà hoặc tại phòng tập vật lý trị liệu. Cố gắng cho bệnh nhân tự làm các hoạt động sinh hoạt hằng ngày với sự trợ giúp của thân nhân để có thể hồi phục sớm và sống độc lập. Có thể sửa đổi một số vật dụng để họ dễ sử dụng hơn, không nên làm thay hoàn toàn cho người bệnh.
Chú ý: Tất cả bệnh nhân đột quỵ cần từ bỏ các thói quen có hại như hút thuốc lá, uống rượu, ăn mặn…, cần uống thuốc đầy đủ theo toa và tái khám đúng hẹn của bác sĩ. Các bệnh phối hợp cần phải được kiểm soát chặt chẽ để tránh bệnh tái phát.
BS. Trần Quốc Minh