Trước khi được đi máy bay thật, tôi phải trải qua mấy lần bay... hụt.
Nhớ lần ấy, ông Trưởng ty Văn hóa Gia Lai Kon Tum tự nhiên nổi hứng, chỉ định tôi đi công tác Hà Nội cùng ông khi tôi mới chỉ là nhân viên. Thời ấy sân bay Pleiku một tuần có đâu 3 chuyến bay Hà Nội và ngược lại, bằng AN 24. Tôi không nhớ nó chở được bao nhiêu khách, nhưng sau này thì biết ghế nó... dọc theo thân máy bay chứ không ngang như bây giờ. Hình như nó là máy bay vận tải của Liên Xô được cải tạo để chở khách. Và loại như tôi thời ấy thì chưa có tiêu chuẩn bay nên ông phải ra một cái quyết định rằng là cử tôi đi công tác gấp, bằng máy bay. Ông bay trước, hẹn tôi bay chuyến sau. Tất nhiên, muốn bay được phải... mua vé. Tôi đạp cái xe đạp ra sân bay, trước cái bàn đã ngồn ngộn giấy giới thiệu. Đến cổng sân bay có một chị ngoắc tôi lại hỏi em đi công tác hả, cho chị Baga nhé. Tôi chả hiểu Baga là gì, hỏi lại nó là gì, chị bảo là tiêu chuẩn hành lý của em. Nhìn em biết là chỉ có cái túi mìn Claymo thôi, cho chị suất ấy chị gửi tiền cơm. Tôi chồng cái giấy giới thiệu vào bàn với 2 niềm vui tí tởn, một là được bay, lần đầu tiên, và 2, được chị kia cho tiền cơm.
Chờ đến gần trưa thì được thông báo, chỉ còn... 5 vé. Các vé khác đã được bán chỗ... không phải chồng giấy. Đích thân trưởng sân bay ra cầm tập giấy giới thiệu, lật xem tên rồi chọn ra 5 giấy. Không có giấy của tôi, tất nhiên. Hồi ấy những người được bay toàn loại có máu mặt, và vì có máu mặt nên họ rất thân với trưởng sân bay, một người được coi là rất máu mặt thời ấy. Tôi chả quen ai, lủi thủi đạp xe về cũng phải.
Bây giờ, đường bay như mạng nhện, người đi tàu bay như đi chợ, đủ loại khách, đủ loại tính cách, đủ các trạng huống bi hài… (ảnh minh họa).
Sau này bay đến có thẻ Bông sen hạng Vàng nhưng vẫn cứ nhớ mãi cái cảm giác vừa tiếc nuối vừa tẽn tò vừa tức tối khi không được... lần đầu tiên “làm chuyện ấy” như câu của cư dân phây búc hay nói bây giờ.
Thời kỳ đầu, được bay và bay được quả là chỉ có giới thượng lưu. Ba mẹ tôi, đều là cán bộ nghỉ hưu từ hồi còn bao cấp, và tôi có một ước mơ cháy bỏng là, mời các cụ bay một chuyến. Thế mà rồi, ba tôi mất khi vẫn chưa biết máy bay là thế nào. Mẹ tôi thì kịp bay với tôi một chuyến Hà Nội - Pleiku sau khi đi tàu từ Huế ra Hà Nội, sau đấy lại bay tiếp chuyến Pleiku - Đà Nẵng rồi đi xe Đà Nẵng về Huế. Hồi ấy Hà Nội - Pleiku còn phải transit ở Đà Nẵng, cả thời gian ra sân bay chờ, rồi transit lại chờ,... Hà Nội về Pleiku cũng mất gần một ngày. Về, mẹ tôi bảo: Gớm bay có mấy chục phút mà chờ mỏi cả... mông.
Giờ thì, hay nhất là ai cũng có thể bay được. Giá vé máy bay từ... 0 đồng đến vài triệu để bay nội địa. Và không chỉ nội địa, bay ra nước ngoài cũng gặp rất nhiều người Việt. Ấy là từ khi có thêm hãng máy bay cạnh tranh nên giá vé cũng luôn trong tư thế cạnh tranh, chứ cái thời một mình một ngựa, bay được đến là khổ. Giờ, vé máy bay có khi rẻ ngang xe đò nên người bay cũng như người đi... xe đò. Cái chuyện lên máy bay như đi... họp làng là thường xuyên xảy ra. Báo chí lâu lâu lại đưa tin anh nọ dọa trong hành lý có... bom, chị nọ táy máy mở cửa thoát hiểm, bác kia hút thuốc trong toilet, vân vân... và vân vân.... Nhưng quả là, bay vài chuyến với các hãng hàng không nước ngoài, tôi công nhận tiếp viên hàng không Việt Nam rất trẻ và đẹp. Tiếp viên Ấn Độ, Thái Lan, Đài Loan... hình như họ cần người có kinh nghiệm hơn, nên bên cạnh những cô đẹp như thiên thần thi thoảng ta vẫn gặp những... bà lão, những ông xứng để các cháu sinh viên gọi là chú, nhưng thái độ của họ thì tuyệt vời. Luôn tươi cười niềm nở, chào khách khi lên xuống kể cả khi khách không nhìn họ...
Ấy thế mà gần đây dư luận cả trong và nước ngoài đang sôi lên sùng sục với vụ David Dao và United Airlines. Và mới té ra, nước Mỹ vẫn có những vụ động trời xảy ra, nó khiến cho hãng máy bay United Airlines tụt cả triệu đô-la ngay tức khắc, và cả Tổng thống Trump cũng phải lên tiếng. Nhớ năm nào đấy, an ninh sân bay Đà Nẵng cũng ứng xử tương tự (kéo xuống máy bay) một võ sư lừng danh, chỉ khác là, võ sư này không bị chảy máu. Ở vụ này là do chính sách bán vé over book, tức là bán vé quá số ghế để mong... có người bỏ chuyến, như một cách tận thu. Khi không có người bỏ chuyến thì dùng quyền để loại, và khi không tự nguyện thì sẽ... dùng vũ lực như đối với David Dao. Ở Việt Nam, dân ta hay có thói quen đi máy bay như đi... xe đò. Ngoài việc lên máy bay vẫn đội mũ bảo hiểm, vẫn gọi điện thoại, vẫn trùm kín mặt mũi như khi đi xe máy ngoài nắng, vẫn trùm cả váy ngoài nữa, vẫn nói chuyện gọi nhau í ới từ đầu máy bay tới cuối máy bay, co chân lên ghế hoặc duỗi thẳng lên ghế trước khoe đôi tất vừa cũ vừa rách..., thì việc sát giờ mới tới làm thủ tục là một căn bệnh khó bỏ. Nhiều cuộc cãi nhau đã xảy ra từ việc này, trong khi quy định là phải tới sân bay trước 90 phút và cửa ra máy bay 40 phút. Quy định này có lợi cho những người mua vé... chờ. Đúng giờ là cái biển Closeup (đóng quầy) giương ra ngay, và người có vé chờ hớn hở xòe tiền mua vé, còn anh có vé, dẫu chậm một phút, cũng ngẩn ngơ nhìn chuyến bay của mình vút đi để tự nhắc... lần sau nhớ đúng giờ. Dư luận cũng vừa ồn lên việc một hãng hàng không đòi quy định giá vé sàn, bởi nó đụng ngay đến quyền lợi bay của người ít tiền, mà cả người có tiền thì giá càng rẻ họ cũng càng thích, trừ những người thích... oai. Tất nhiên cuối cùng thì bộ chủ quản cũng không chấp nhận, và như thế cơ hội bay với giá xe đò vẫn mở ra với nhiều người.
Tôi vừa bay một chuyến bay giá rẻ. Tận mắt chứng kiến những đổi thay đáng ghi nhận.
Lâu lắm không bay hãng này. Lần bay gần nhất là hồi sân bay Pleiku ngừng khai thác để sửa, phải xuống Quy Nhơn để bay, hồi ấy tôi đã có bài tường thuật khá vui trên facebook, đại loại máy bay vừa cất cánh thì sực nức mùi mì tôm dù lúc ấy không phải giờ đói, hình như người ta có nhu cầu ăn một cốc mì tôm dội nước sôi giữa trời bằng cái giá cũng... giữa trời. Lần ấy cũng chậm, ra vào đều chậm chuyến, cứ thấy xin lỗi suốt.
Lần này, lúc bay ra, máy bay cất cánh sớm... 10 phút. Lạ chưa. Tiếp viên trưởng là cậu nam rất đẹp trai cười từ đầu tới cuối, đứng ngay cửa lên xuống đón khách và luôn mồm chào khách rất to chứ không như hãng nọ tiếp viên chỉ gật chào khách. Hay nữa là nhiều ông bà anh chị lên máy bay (chắc bay lần đầu) lo nhìn... máy bay và tìm ghế nhưng anh tiếp viên trưởng vẫn chào họ rất to, y như máy bay của Thái Lan và Đài Loan mà tôi từng đi. Ông không nhìn kệ ông, nhiệm vụ của cháu là cứ phải chào thật to, thật niềm nở. Dạo này tôi thường xuyên phải đưa đón cháu đi học mẫu giáo, các cô giáo cũng đón học sinh y như thế, cháu nào cũng được niềm nở làm ông cũng sướng lây.
Chuyến vào cũng đúng giờ suyn suýt làm tôi suýt lố giờ. Là đi cùng nhà thơ Giang Nam ra sân bay. Ông này 90 tuổi, đã mổ tim, mà mổ hở chứ không stent sít tiếc gì cả, mổ dọc ngực rồi lấy mạch máu ở tay nối lên, ai cũng nghĩ mổ... cho vui, ai ngờ mổ xong ông sống tốt. Tôi có một bài vui về việc này trên báo Sức khỏe&Đời sống rồi, ai thích đọc thì mời gúc ạ. Lúc làm thủ tục phải ký giấy cam đoan nhà tàu bay mới chở. Mà cửa ra của ông với tôi lại cách nhau khá xa, từ sảnh E tới sảnh A thì phải. Tôi thì... tập tễnh vì gối thoái hóa mới mổ, thế là dẫn ông đi như chạy tới cửa của ông. Một anh 90 tuổi, một anh què dở... May gặp một tốp tiếp viên của hãng ấy cũng đi cùng hướng, ở phía sau, bèn quay lại bảo các cháu ơi chú nhờ tí, biết các cháu sẽ tới cửa ra kia, cho chú gửi bác này để chú quay lại ra cửa của chú kẻo giờ ra cửa của chú tới rồi. Một cậu nói ngay lập tức, chúng cháu không ra đấy ạ. Thế là lại đành đi tiếp. Đưa ông tới tận cửa an ninh, tập tễnh quay lại thì... gặp tốp tiếp viên ấy cũng đang tiến vào cửa an ninh.
Cả 2 chuyến đều... không được ngửi mùi mì tôm, may thế, “chợ trên trời” của hãng này hình như cũng ít người mua. Tiếp viên nữ rất giống người Việt nhưng hình như là người nước ngoài, 2 tiếp viên trưởng đều là nam và đều người Việt. Dăm bác ngồi co chân lên ghế, một chị đội mũ bảo hiểm nghiêm trang trên máy bay, một số bác... lừa được tiếp viên không tắt điện thoại. Chị ngồi ngay sau ghế tôi chuyến ra, máy bay lăn trên đường băng rồi còn gọi điện thoại thì thào nhờ... đón con. Người nhà hỏi chưa phải tắt máy à bèn khoe: Chị cúi xuống và nói thầm nên tiếp viên không biết. Rồi để nguyên điện thoại đút tọt vào túi. Kể ra mà để ý thì thấy rất nhiều người có vẻ... hớn hở vì lừa được tiếp viên khi không tắt điện thoại. Một số khác thì thông báo cho mọi người biết là ta có điện thoại bằng cách khi tiếp viên yêu cầu tắt điện thoại thì lấy điện thoại ra gọi cú chót: Có mưa không, máy bay sắp bay nhé,...
Tiếp viên hãng này là những người lao động thật sự, một lát lại một cháu xách túi nilon đeo găng đi dọn đồ khách bỏ ra sàn máy bay. Ngoài ra còn đẩy xe đi bán hàng. Cái cách ấy có vẻ như khiến họ gần gũi khách bay hơn...
Giờ, đường bay như mạng nhện, người đi máy bay như đi chợ, đủ loại khách, đủ loại tính cách, đủ các trạng huống bi hài. Nó không là mong ước xa vời nữa, nhưng với nhiều người thì máy bay vẫn là cái gì đấy lạ lẫm, nên bước lên máy bay vừa rụt rè lại vừa tự tin thái quá, nhất là những chuyến bay ra nước ngoài, có người Việt là biết ngay. Nhưng đau lòng nhất là thi thoảng lại nghe tin, tiếp viên hoặc phi công bị giữ ở nước ngoài vì buôn lậu, thậm chí là ăn cắp. Cứ tưởng phi công, tiếp viên... là loại người... trên giời, té ra, đôi khi có người họ cũng như ta thôi...