Theo nghiên cứu của Viện Nghiên cứu phát triển du lịch (Tổng cục Du lịch), với bề dày hàng nghìn năm lịch sử, Việt Nam có hệ thống bảo tàng (BT) phong phú, đa dạng cả về số lượng và chất lượng. Thời gian qua, đáng mừng vì một số BT ở nước ta đã lọt top điểm đến và đẹp nhất khu vực cũng như thế giới. Tuy nhiên, thực tế cũng phản ánh một số hạn chế của BT Việt, trong đó có sự thiếu liên kết quảng bá, truyền thông...
Bứt phá mạnh mẽ
Trong khoảng thời gian gần đây, nhiều website du lịch hàng đầu thế giới đã bình chọn các BT: Hà Nội, Chứng tích chiến tranh, Phụ nữ Việt Nam, Dân tộc học Việt Nam lọt top đẹp, điểm đến hấp dẫn của khu vực châu Á và thế giới, tạo ra niềm tin cho sự phát triển hệ thống BT Việt.
Năm qua, tờ báo nổi tiếng Business Insider đã bình chọn BT Hà Nội là một trong những BT có kiến trúc đẹp nhất thế giới. Theo đó, BT Hà Nội là tòa nhà gồm 4 tầng nổi và 2 tầng hầm, diện tích sàn hơn 30.000m2. Đặc biệt, kiến trúc công trình BT Hà Nội có dạng kim tự tháp ngược, với cầu thang xoáy ốc đưa khách đến các khu trưng bày. Ngoài giá trị kiến trúc độc đáo, BT Hà Nội là nơi tái hiện một Hà Nội xưa và nay với hàng ngàn hiện vật liên quan đến Thủ đô. Hệ thống trưng bày trong nhà gồm cổ vật tiêu biểu, cổ vật Việt Nam, cổ vật nước ngoài... Hệ thống trưng bày ngoài trời gồm trưng bày chuyên đề làng nghề, phố nghề tại khu nhà phố cổ, khu vực trò chơi dân gian và lễ hội truyền thống hút du khách.
BT Hà Nội được bình chọn là một trong những BT có kiến trúc đẹp nhất thế giới năm 2016.
Trong khi đó, BT Chứng tích Chiến tranh tại TP. Hồ Chí Minh đã lọt top 25 BT đẹp nhất thế giới do chuyên trang du lịch nổi tiếng TripAdvisor công bố. Theo đánh giá của TripAdvisor: “BT Chứng tích chiến tranh TP. Hồ Chí Minh là một điểm đến không thể bỏ qua bởi khi tới Việt Nam, bạn phải hiểu về lịch sử để nắm bắt được trọn vẹn cái đẹp của con người và cảnh vật nơi đây. Mỗi hiện vật được trưng bày dường như đều có tiếng nói riêng của mình. Chúng kể cho người xem câu chuyện về sự thật khủng khiếp của chiến tranh, về những đau thương, mất mát và cả tinh thần quật cường của dân tộc Việt Nam”. Trước đó, BT Chứng tích Chiến tranh cũng được TripAdvisor bình chọn là BT thu hút du khách hàng đầu châu Á với hạng 11/25 năm 2014.
Một BT khác ở Việt Nam trong thời gian qua cũng tạo tiếng vang, các trang web du lịch hàng đầu thế giới đánh giá cao chính là BT Phụ nữ Việt Nam. Năm 2015, BT Phụ nữ Việt Nam lọt top 25 BT hấp dẫn nhất châu Á. Bên cạnh đó, Tổng cục Du lịch đã trao giải thưởng “Điểm tham quan du lịch hàng đầu Việt Nam” năm 2016. Để có được những thành công trên, BT Phụ nữ Việt Nam nhiều năm qua và hiện tại đã tổ chức, phục vụ du khách trong và ngoài nước nhiều triển lãm, chuyên đề cuốn hút người xem. Điểm nhấn của BT Phụ nữ Việt Nam là đã đưa hệ thống thuyết minh tự động (audioguide) đi vào hoạt động. 57 câu chuyện hiện vật, giới thiệu sâu về các chủ đề trưng bày với 3 ngôn ngữ Việt, Anh, Pháp đã mang đến cho du khách nhiều thông tin về văn hóa và lịch sử đặc trưng, trong bối cảnh đa dạng dân tộc và chiều sâu lịch sử hàng ngàn năm của Việt Nam, đã được đông đảo du khách đánh giá cao.
Thành công nối tiếp thành công còn đến với BT Dân tộc học Việt Nam. TripAdvisor năm 2016 bình chọn BT Dân tộc học Việt Nam 500 phiếu xuất sắc, 357 phiếu đánh giá rất tốt; là điểm đến hấp dẫn nhất Hà Nội và đứng thứ 6/25 BT hấp dẫn nhất của châu lục. Thực tế cho thấy, BT Dân tộc học Việt Nam là nơi giới thiệu, tôn vinh một cách trang trọng và chi tiết nhất những bản sắc, phong tục, văn hóa của nhiều dân tộc trên khắp Việt Nam. Đến BT này, du khách còn được tìm hiểu, khám phá văn hóa, cuộc sống của người dân tộc thiểu số. Các hoạt động trình diễn bảo tồn di sản văn hóa thông qua chương trình Tết Nguyên đán, các ngày lễ lớn của Việt Nam... có sức hút hàng chục nghìn du khách đến tham quan và trải nghiệm, trong đó có đông đảo thế hệ trẻ.
Cần sự liên kết cùng phát triển
Cung cấp những giá trị truyền thống văn hóa - lịch sử, giới thiệu tinh hoa về đất nước, con người Việt Nam qua thời gian, khơi dậy lòng tự hào dân tộc... và hút du khách là mục tiêu của các BT ở nước ta hướng tới. Hiện nay, hầu hết các địa phương ở Việt Nam đều có BT. Đây được xem là một trong những yếu tố để chúng ta phát triển ngành du lịch.
Tuy nhiên, dù đã có các BT với những thành công, tiếng vang kể trên, song thực tế cho thấy hệ thống BT ở nước ta còn chưa phát huy được hiệu quả, thu hút khách du lịch chưa cao. Theo các nghiên cứu, đa số các BT tại Việt Nam hiện nay mới chỉ dừng lại nhiệm vụ lưu giữ, bảo tồn giá trị văn hóa, lịch sử... chứ chưa thực sự trở thành nơi học tập với công chúng. Nhiều BT, đặc biệt là BT cấp tỉnh rất ít người đến thưởng lãm. Dẫn tới điều này có nhiều nguyên nhân, nhưng tại “Hội nghị tăng cường phối hợp truyền thông, quảng bá tại các bảo tàng, di tích nhằm thu hút khách tham quan” gần đây, các nhà quản lý BT chỉ ra nguyên nhân sâu xa do công tác truyền thông quảng bá “mạnh ai nấy làm”. Vì thế, để tạo sự đột phá và phát triển hơn nữa, các chuyên gia cho rằng hệ thống BT cần có sự liên kết, phối hợp trong công tác truyền thông để phát huy sức mạnh, tăng cường hiệu quả, nâng cao uy tín cũng như thương hiệu và đó sẽ là nền tảng để thu hút du khách.