Gần đây, ngành xuất bản nước ta lại ồn ào bởi một số cuốn sách dùng hình ảnh cắt ghép trên mạng, đưa sai nội dung, thông tin... khiến dư luận rất bức xúc. Dường như những câu chuyện buồn về sách ở nước ta vẫn chưa có hồi kết khi một số ít đơn vị, cá nhân làm sách vẫn thiếu trách nhiệm với “đứa con tinh thần” của mình.
Trong những ngày vừa qua, cộng đồng mạng bất ngờ “tố” cuốn sách ảnh 150 năm hình bóng Sài Gòn được giới thiệu là “tập sách quý và hiếm, một tài liệu bổ ích để hiểu thêm về sự hình thành và phát triển của Sài Gòn - TP. Hồ Chí Minh qua 150 năm” do Nhà Xuất bản (NXB) Trẻ phát hành năm 2015, tác giả Tam Thái đã sử dụng ảnh chế từ trên mạng. Theo đó, trong cuốn sách có hai bức ảnh về dòng người di tản ở một sự kiện cách đây 41 năm, chen nhau trèo lên nóc tòa nhà, trên đường Thống Nhất (theo tác giả cuốn sách - PV) để được trực thăng trở đi. Trong đó, bức ảnh thứ hai mô tả chiếc thang quá đầy đã bị người dùng chân đạp văng ra khiến một số người rơi tự do... được cho là hình ảnh cắt ghép ở trên mạng.
Trong cuốn sách 150 năm hình bóng Sài Gòn, bức ảnh bên phải bị tố là ảnh chế, cắt ghép từ trên mạng.
Ngay khi sự việc trên diễn ra, bất ngờ họa sĩ thiết kế Trương Huyền Đức đã lên trang facebook cá nhân và truyền thông khẳng định, anh chính là tác giả bức ảnh chế trong cuốn sách do tác giả Tam Thái thực hiện. Họa sĩ Trương Huyền Đức cho biết, bức ảnh chế anh làm lại từ tác phẩm gốc của nhiếp ảnh gia người Hà Lan Hubert Van Es, lấy ý tưởng từ cú đá của một nhân vật trong bộ phim 300 chiến binh và anh cắt ghép bức ảnh chỉ với mục đích “vui”, không ngờ lại bị đưa vào trong cuốn sách đầy giá trị nêu trên. Trước những sơ suất nhưng... nghiêm trọng trong cuốn sách, ông Nguyễn Minh Nhựt - Giám đốc NXB Trẻ đã yêu cầu người biên tập và tác giả Tam Thái giải trình, đồng thời NXB Trẻ tạm dừng phát hành cuốn sách trên toàn quốc. Khi người biên tập và tác giả có giải trình cụ thể, NXB Trẻ sẽ có báo cáo lên Cục Xuất bản - In và Phát hành (Bộ Thông tin - Truyền thông) để có hướng xử lý theo quy định.
Trước vụ việc chưa có hồi kết ở trên, vào đầu tháng 6/2016, Sở Thông tin - Truyền thông TP. Hồ Chí Minh cũng đã ra văn bản yêu cầu thu hồi, dừng phát hành cuốn sách Madam Nhu Trần Lệ Xuân - Quyền lực bà Rồng phiên bản in lần đầu vào tháng 2/2016. Theo đó, phiên bản đầu cuốn sách Madam Nhu Trần Lệ Xuân - Quyền lực bà Rồng kể về cuộc đời bà Trần Lệ Xuân (1924 - 2011), ra mắt ở Việt Nam đã được bạn đọc chú ý và mua đọc. Sách do dịch giả Mai Sơn chuyển ngữ từ tác phẩm đầu tay của tác giả người Mỹ - Monique Brinson Demery. Tuy nhiên ngay sau đó, nhiều độc giả phát hiện ra vô số điểm sai sót trong bản dịch của đợt in đầu tiên của cuốn sách đang ăn khách. Sách được nhận định có các lỗi sai về đánh máy, dịch sai về thuật ngữ liên quan đến các chức danh hành chính, danh từ... Bên cạnh đó, bản chuyển ngữ có nhiều đoạn thể hiện văn phong dịch trúc trắc, chưa thuần Việt vì bám sát với lối hành văn, cấu trúc ngữ pháp tiếng Anh. Sau đó, dịch giả Mai Sơn đã phải thừa nhận bản dịch đầu có sai sót ở khâu đối chiếu thông tin. Chỉ khi dịch giả Mai Sơn cùng đơn vị phát hành chỉnh sửa, bổ sung, hiệu đính theo yêu cầu của cơ quan quản lý nhà nước thì cuốn sách về bà Trần Lệ Xuân mới được xuất bản lại.
Cũng trong năm nay, vào tháng 4, NXB Hồng Đức cũng đã có quyết định thu hồi cuốn sách Mười vạn câu hỏi vì sao có những thông tin, chi tiết không đúng với thực tế gây xôn xao dư luận. Theo đó, trong cuốn sách Mười vạn câu hỏi vì sao có in chi tiết “lạc đà là loài chim lớn nhất thế giới”. Khi nhận được phản ánh về thông tin này, lãnh đạo NXB Hồng Đức thừa nhận “giải thích lạc đà là loài chim lớn nhất thế giới” là sự nhầm lẫn và NXB tiến hành thu hồi cuốn sách để sửa chữa lại. Tuy nhiên, ngoài lỗi sai cho rằng lạc đà thành... chim, cuốn Mười vạn câu hỏi vì sao còn có phần sai ở phần trả lời câu hỏi “Trứng chim gì to nhất thế giới” và khẳng định trứng lạc đà rất to, cuốn sách cũng cho biết ong là loài chim bé nhất thế giới.
Trên đây chỉ là những trường hợp tiêu biểu về việc sách sử dụng hình ảnh bừa bãi, thiếu kiểm chứng; sách đề cập nội dung sai... tính đến thời điểm hiện tại gây bức xúc dư luận. Thực tế, nhiều năm trước những trường hợp tương tự vẫn thường xảy ra khiến công chúng phát hoảng, từng có NXB bị phạt hàng trăm triệu đồng. Đại diện Cục Xuất bản từng cho biết, mỗi năm đơn vị này xử lý, phát hiện, đình bản, ngừng phát hành, tiêu hủy hàng trăm cuốn sách có sai phạm, đa số đều là sách được liên kết giữa NXB với một đối tác bên ngoài.
Rõ ràng, bài toán về những bất cập trong việc liên kết xuất bản nói riêng, các lỗi, sai sót thông tin, nội dung... trong hoạt động xuất bản nói chung vẫn khá nan giải với cơ quan chức năng chuyên trách và giới làm nghề chân chính. Thiết nghĩ, ngoài những quy định về Luật Xuất bản đã có, sự nhập cuộc mạnh mẽ và siết chặt quản lý của cơ quan chức năng thì cần hơn cả, mỗi NXB và cả đối tác liên kết phải có người tài, có tâm, biên tập viên phải có nghề, biết nghề... để là người “gác cửa” tinh anh chặn lại những “cục sạn” trước lúc ấn phẩm đến với bạn đọc.