Đông y điều trị mụn nhọt, trứng cá thường áp dụng phương thuốc tùy theo giai đoạn bệnh như tiêu, bổ, hòa, lợi... Sau đây là một số bài thuốc cổ phương gia giảm điều trị mụn nhọt hiệu quả phù hợp với từng thể:
Mụn nhọt giai đoạn đầu đang viêm nhiễm sưng đau (thể nhiệt độc thịnh): Phép trị là thanh nhiệt, giải độc, mát huyết. Dùng bài Ngân hoa giải độc thang gia giảm gồm: kim ngân hoa 18g, liên kiều 14g, bồ công anh 16g, hạ khô thảo 14g, xích thược 14g, hoàng liên 10g. Sắc uống ngày 1 thang. Tác dụng: thanh nhiệt, giải độc tả hỏa, lương huyết, trị mụn nhọt, trứng cá, đinh râu do nhiệt độc thịnh. Lưu ý: không dùng với người tỳ vị hư hay tiêu chảy, cảm lạnh.
Mụn trứng cá rất hay gặp ở lứa tuổi thanh thiếu niên, theo y học cổ truyền thuộc chứng “sang dương”.
Giai đoạn mụn nhọt đã hóa mủ: Phép trị là thanh nhiệt tiêu độc, tán ứ kết. Dùng bài Tiên phương hoạt mệnh ẩm gia giảm gồm: kim ngân hoa 12g, thiên hoa phấn 12g, nhũ hương 8g, bạch chỉ 8g, xích thược 14g, bối mẫu 12g, phòng phong 10g, một dược 8g, tạo giác thích 14g, quy vĩ 12g, xuyên sơn giáp 12g, cam thảo 4g. Sắc uống ngày 1 thang. Tác dụng: thanh nhiệt giải độc, tiêu thũng, làm vỡ chất rắn kiên cố, hoạt huyết chỉ thống, trị mụn nhọt, viêm nang lông, mụn bọc lâu khỏi. Lưu ý: không dùng cho người tỳ vị hư ăn kém, khí huyết hư.
Giai đoạn mụn nhọt mủ đã vỡ, vết thương lâu lành do chính khí hư: Phép trị là bổ khí huyết, tiêu độc. Dùng bài Thác lý tiêu độc tán gia giảm gồm: nhân sâm 12g, bạch truật 12g, phục linh 14g, đương quy 14g, hoàng kỳ 14g, thăng ma 12g, sài hồ 12g, bạch chỉ 14g, thanh bì 12g, kim ngân 14g. Sắc uống ngày 1 thang. Tác dụng: ích khí, hoạt huyết, thác lý thấu nùng, chữa mụn nhọt không vỡ mủ, hoặc mụn đã vỡ mà lâu lành, mụn trứng cá, mụn màu thâm lâu khỏi.
Mụn nhọt nổi ở trên đầu mặt cổ gáy, nguyên nhân chủ yếu do phong nhiệt: Phép trị là sơ tán phong nhiệt, tiêu độc. Dùng bài Ngưu bàng giải cơ thang gia giảm gồm: ngưu bàng tử 14g, bạc hà 12g, kinh giới 12g, liên kiều 14g, sơn chi 12g, đơn bì 14, thạch hộc 14g, huyền sâm 12g, hạ khô thảo 14g, bồ công anh 14g. Sắc uống ngày 1 thang. Tác dụng: giải độc tiêu thũng tán kết, trị mụn nhọt, trứng cá, nổi hạch phần trên cổ gáy đầu mặt.
Mụn nhọt nổi ở ngực bụng lưng, nguyên nhân do khí uất hóa độc: Phép trị là khai uất giải độc. Dùng bài Đơn chí tiêu dao tán gồm: đương quy 14g, bạch thược 16g, bạch linh 14g, thương truật 12g, sài hồ 12g, đơn bì 10g, chi tử 8g, bạc hà 10g, cam thảo 4g, bồ công anh 16g. Sắc uống ngày 1 thang. Tác dụng: thanh nhiệt sơ can giải uất, trị mụn nhọt ngứa gãi sần da vùng ngực bụng.
Nếu mụn nhọt, lở ngứa ở phần dưới hạ bộ, chi dưới là do thấp nhiệt, phép trị: giải độc lợi thấp. Dùng bài Ngũ thần thang gia giảm gồm: kim ngân 14g, ngưu tất 12g, phục linh 14g, xa tiền tử 14g, bồ công anh 14g, thương truật 12g, hoàng bá 12g. Sắc uống ngày 1 thang. Tác dụng: kiện tỳ, thanh thấp nhiệt tiêu độc, tán ứ kết, chữa mụn nhọt dưới hai chân.
