Nguyên nhân do khí thử thấp ẩn phục ở bên trong gặp tà khí phong hàn xâm nhập gây ra. Khi tà khí xâm nhập hiệp với tà khí ẩn phục tạo thành tà khí thực, ẩn náu ở mô nguyên phần bán biểu bán lý. Tà khí và chính khí giao tranh gây ra sốt. Khi chính khí suy yếu sức chống đỡ với bệnh tà giảm, sốt không rõ mà chỉ thấy rét hoặc cơn sốt không điển hình, nếu tà khí không gặp chính khí thì hết nóng hoặc rét.
Mức độ tà khí lấn vào sâu, nông khác nhau, môi sinh truyền bệnh khác nhau mà có các cơn sốt rét mang tính chu kỳ (cách nhật) 1 ngày, 2 ngày, 3 ngày.
Ngược tật là một chứng bệnh với biểu hiện chủ yếu là sốt.
Tùy từng thể trạng mà dùng bài thuốc thích hợp:
Chính ngược
Triệu chứng: Ớn lạnh, nổi gai ốc rùng mình, ngáp, sốt nóng từng cơn đột ngột, khát nước, sau cơn sốt chừng 5 - 15 phút trở lại bình thường.
Bài thuốc: Sài hồ 24g, hoàng cầm 12g, thường sơn 16g, thảo quả 10g, bán hạ 24g, cam thảo 8g, sinh khương 8g, nhân sâm 8g, đại táo 12 quả.
Thường sơn tẩy rượu sao vàng, bán hạ tẩy, đại táo xẻ ra. Các vị trên cùng nước 1.800ml, sắc lọc bỏ bã lấy 300ml. Uống ấm chia đều 5 lần, ngày uống 4 lần, tối uống 1 lần.
Ôn ngược
Triệu chứng: Mệt mỏi, ngấy sốt, đau khớp, sốt cao, rét ít hoặc không rét, khát nước, táo kết, tiểu tiện vàng sẻn.
Bài thuốc: Tri mẫu 24g, thạch cao 28g, ngạnh mễ 32g, quế chi 10g, thường sơn diệp (tươi) 20g, thảo quả 10g, cam thảo 8g. Thạch cao đập vụn cho vào túi vải túm lại, thường sơn tẩy rượu sao vàng, quế chi cạo bỏ vỏ. Các vị trên (trừ ngạnh mễ) cùng nước 1.800ml, sắc còn 600ml, cho ngạnh mễ vào đun vừa chín, lọc bỏ bã. Uống ấm chia đều 6 lần, ngày uống 5 lần, tối uống 1 lần.
Đan ngược
Triệu chứng: Do ôn ngược lâu ngày diễn biến nặng hơn, chỉ sốt không rét, khát, gầy yếu, bứt rứt vật vã, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng.Mạch tế sác.
Bài thuốc: Thanh cao 24g, miết giáp 16g, tri mẫu 16g, đan bì 16g, tang diệp 16g, thiên hoa phấn 16g, thường sơn diệp 20g, binh lang 12g. Thường sơn tẩm rượu sao vàng. Các vị trên cùng nước 1.700ml, sắc lọc bỏ bã lấy 300ml. Uống chia đều 5 lần, ngày uống 4 lần, tối uống 1 lần.
Tấn ngược
Triệu chứng: Sốt rét, rét nhiều, sốt ít hoặc không sốt, ngực sườn đầy tức, không khát hoặc khát ít, mệt mỏi. Mạch trì hoặc khẩn.
Bài thuốc: Thục tất, vân mẫu, long cốt. Thục tất tẩy (đốt) hết mùi tanh, sao khô giòn tán bột mịn. Vân mẫu nung chín đỏ thấu (khoảng 20 - 24 giờ) để nguội tán bột mịn. Long cốt nung đỏ, để nguội tán bột mịn. Các vị trên (lượng bằng nhau) mỗi thứ 30g trộn đều. Ngày uống 4 lần, lần đầu uống trước cơn sốt 20g, các lần sau mỗi lần uống 15g. Uống với nước chín.
Ngược mẫu
Triệu chứng: Sốt rét lâu ngày liên miên không dứt, người gầy yếu mệt mỏi hoặc phù mềm, da vàng sạm, mắt trắng, môi thâm, bụng kết tụ báng tích.
Bài thuốc: Hoàng kỳ 16g, bạch truật 12g, phục linh 12g, thảo quả 10g, quất hồng bì 10g, ô mai 12g, sinh khương 10g, ngũ vị tử 8g, nhân sâm 8g, sa nhân 8g, cam thảo 6g, đại táo 12 quả. Đại táo xé ra, hoàng kỳ chích mật. Các vị trên cùng nước 1.800ml, sắc lọc bỏ bã lấy 250ml. Uống ấm chia đều 5 lần, ngày uống 4 lần, tối uống 1 lần.
Chú ý: Ngược tật là một bệnh do các môi sinh truyền nhiễm do đó khi điều trị phải cách ly, có kế hoạch phòng bệnh và uống thuốc giải quyết nguyên nhân.
