Chứng tâm phế khí hư thường do nội thương mệt nhọc, hoặc tâm và phế mắc bệnh kéo dài làm công năng của hai tạng tâm và phế đều suy nhược, dẫn đến phế khí bất túc, tâm khí hao tổn. Hoặc do các tạng khác mắc bệnh liên lụy đến hai tạng này mà sinh bệnh.
Theo Đông y, tâm chủ huyết, phế chủ khí toàn thân, trông coi về hô hấp. Khí là soái của huyết. Khí hành thì huyết mới hành, ngược lại huyết tải khí đi nuôi cơ thể. Khi tâm khí hư thì không giúp cho phế khí tuyên phát, dẫn đến phế khí cũng hư theo, ngược lại khi phế khí hư không dồn rót vào mạch máu của tâm, dẫn đến tâm khí cũng hư theo.
Bệnh thường gặp ở người cao tuổi, nhất là những người ho suyễn lâu ngày. Khi khí cơ của tâm và phế không đủ, công năng bảo vệ bên ngoài sút kém, người bệnh dễ cảm mạo, khi thời tiết thay đổi. Tâm phế khí hư ảnh hưởng đến công năng tuyên phát và phân bố của phế, làm cho tân dịch ngưng tụ lại mà thành đàm ẩm. Khi tâm khí hư ảnh hưởng đến tâm dương, làm tâm dương hư yếu, không ôn hóa được thủy dịch mà sinh ra chứng phù thũng, đàm ẩm, thủy thấp...
Biểu hiện: bệnh nhân hồi hộp, đoản hơi, ho suyễn thở gấp, lao động thì thở suyễn tăng, sắc mặt trắng bệch, tự ra mồ hôi, dễ cảm mạo, nếu bệnh nặng thì tay chân phù thũng, môi miệng tím tái, chất lưỡi nhợt, màu lưỡi tối, mạch trầm tế mà nhược.
Bài thuốc: Nhân sâm 12g, hoàng kỳ 12g, tử uyển 8g, thục địa 16g, ngũ vị tử 4g, tang bạch bì 12g. Ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn hoặc lúc đói.
Tùy chứng trạng của bệnh nhân có thể gia thêm các vị thuốc cho phù hợp.
Nếu hư lao dẫn đến tâm phế khí hư:
Triệu chứng: Bệnh nhân đoản hơi, hồi hộp, tiếng nói nhỏ, mặt nhợt nhạt, tự ra mồ hôi, đêm ngủ không yên, hay mỏi mệt, sức yếu, ho thở gấp.
Bài thuốc: Nhân sâm 12g, nhục quế 6g, hoàng kỳ 12g, chích thảo 4g. Ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn, khi thuốc còn ấm.
Nếu tâm phế khí hư sinh ra chứng tự hãn (tự ra mồ hôi).
Triệu chứng: Bệnh nhân ra mồ hôi, sợ gió, hoặc ra mồ hôi mà tâm hồi hộp, ngủ không yên, hay cảm mạo, rêu lưỡi trắng, mạch tế nhược.
Bài thuốc: Ngọc bình phong tán phối hợp với bài quế chi cam thảo thang. Hoàng kỳ 12g, phòng phong 8g, bạch truật 12g, quế chi 8g, cam thảo 4g. Ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày, uống sau khi ăn.
Nếu tâm phế khí hư sinh quyết chứng (run tay chân).
Bệnh nhân đoản hơi, thở ngắt quãng, ra mồ hôi, tay chân lạnh, sắc mặt trắng nhợt, có khi bị ngất xỉu.
Bài thuốc: Nhân sâm 20g, phụ tử chế 8g, bào khương 12g, cam thảo 6g. Ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày, uống sau khi ăn.