Củ ba mươi là vị thuốc bách bộ trong Đông y, có vị ngọt, tính bình vào kinh phế. Tác dụng: sát khuẩn, chữa ho đờm, ho lao, nhuận trường, trừ giun, dùng ngoài diệt chấy rận, ruồi, ghẻ ngứa. Bách bộ là thứ rễ của cây dây leo mà có đến mấy mươi củ…, tính chuyên giáng xuống, nên chứng ho nào cũng đều dùng, nhất là ho lâu, ho do hư.
Những bài thuốc có bách bộ
Bài 1: Trị ho lao: bách bộ, bắc sa sâm, thiên môn đều 10g, tang bạch bì, cam thảo đều 8g. Đổ 600ml nước, sắc còn 200ml. Chia 2 lần uống trong ngày. Bài thuốc tốt cho người ho do lao.
Bài 2: Bách bộ 20g, mạch môn 20g, thiên môn 20g, lá táo gai 20g, lá cóc mẳn 20g. Cho 600ml nước, sắc còn 200ml. Người lớn mỗi lần uống 100-150ml, trẻ em 5-10 tuổi uống 50-80ml. Ngày uống 2 lần lúc chập tối và nửa đêm. Trị các chứng ho.
Bài 3: Bách bộ 20g, tử uyển 12g, cam thảo 8g, cát cánh 12g, trần bì 8g, kinh giới 8g, tiền hồ 8g, mạch môn 8g. Sắc uống hoặc sấy khô, tán bột, mỗi lần uống 15g với nước nóng, ngày uống 2-3 lần.
- Hoặc mỗi ngày dùng bách bộ 15-20g tẩm mật ong, sắc uống như nước trà.
Trị hen phế quản: bách bộ, tử uyển nhân, hạt mơ mỗi vị 10g, bối mẫu 6g. Sắc uống.
Trị ho gà: kinh giới 12g, cát cánh 8g, tử uyển 16g, bách bộ 12g, bạch tiền 12g, trần bì 12g, cam thảo 4g. Sắc uống. Chữa ho rất công hiệu.
Trị các loại ho do hư: bách bộ 12g, tử uyển 16g, rễ cây dâu tằm 12g, thiên môn đông 12g, mạch môn đông 8g, bối mẫu 8g, tỳ bà diệp 8g, ngũ vị tử 8g. Sắc uống trong ngày.
Trị bạo khái thấu (đột ngột ho): Rễ bách bộ ngâm rượu 20-30 ngày. Mỗi lần uống 1 ly nhỏ trước hoặc sau bữa ăn, ngày 2 lần. Hoặc bách bộ, gừng sống lượng bằng nhau sắc uống. Hoặc bách bộ, mật ong, sắc uống.
Trị trẻ em ho do lạnh: bách bộ sao 30g, ma hoàng (bỏ đốt) 30g, hạnh nhân (bỏ vỏ và đầu nhọn - sao) 30g. Tất cả nghiền nhỏ hòa nước cơm làm viên bằng hạt ngô. Mỗi lần uống 2-3 viên với nước ấm, ngày 2 lần
Trị ho lâu năm: bách bộ 1.000g giã lấy nước sắc cô như mạch nha. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 1 thìa cà phê.
Rượu bách bộ: trị các loại ho mới hoặc đã lâu: Bách bộ cắt miếng, sao, cho vào túi ngâm rượu 20-30 ngày.Mỗi lần uống 1 ly nhỏ trước hoặc sau bữa ăn.
Lương y Minh Chánh