Ba kích còn gọi ba kích thiên, dây ruột gà. Bộ phận dùng làm thuốc là rễ phơi hay sấy khô của cây ba kích thiên. Khi sử dụng, ủ mềm, rút bỏ lõi, thái mỏng, phơi khô hoặc tẩm rượu sao qua.
Ba kích có antraglucosid, các iridoid glucosid, các sterol, lacton, một số chất vô cơ; ngoài ra có đường, nhựa, acid hữu cơ, tinh dầu. Hoạt chất ba kích có tác dụng tăng lực, chống độc, chống viêm và làm hạ huyết áp. Theo Đông y, ba kích vị cay ngọt, tính ôn; vào kinh can thận. Có tác dụng bổ thận tráng dương, cường cân tráng cốt, khu phong trừ thấp. Dùng cho các trường hợp liệt dương di tinh, đau bụng do hư hàn lãnh thống, đau lưng mỏi gối, tiểu tiện không kìm lần (di niệu bất cấm), phong hàn thấp tý. Liều dùng: 12-20g.
Ôn thận tráng dương, trị thận hư, liệt dương, nam giới xuất tinh sớm, phụ nữ dương hư không có thai
Trị thận hư, đau lưng, hoạt tinh, dùng bài Hoàn ba kích thiên: ba kích 16g, ngũ vị tử 6g, đảng sâm12g, thục địa 12g, nhục thung dung 12g, long cốt 12g, cốt toái bổ 12g. Các vị nghiền thành bột mịn, luyện với mật ong làm hoàn.Ngày uống 2-3 lần, mỗi lần 12g, chiêu với nước.
Trị nam giới liệt dương, xuất tinh sớm, nữ giới dương hư không có thai: ba kích, đảng sâm, phúc bồn tử, thỏ ty tử, thần khúc mỗi vị 12g, sơn dược 24g. Các vị tán thành bột, luyện với mật ong làm hoàn.Ngày uống 2 lần, mỗi lần 12g, chiêu với nước.
Trị thận hư, di tinh, nam giới liệt dương: ba kích 15g, thục địa 15g, sơn thù 12g, kim anh 12g. Sắc uống.
Làm khỏe xương, trị gân cốt mềm yếu, lưng, gối đau buốt
Bài Hoàn kim cương: ba kích, tỳ giải, nhục thung dung, đỗ trọng, thỏ ty tử mỗi vị 50g, lộc thai 1 bộ. Các vị tán bột, luyện với mật làm hoàn.Ngày 2-3 lần, mỗi lần 8g, chiêu với nước đun sôi.
Trị liệt dương; đau lưng mỏi gối, chân yếu run chân, dùng bài Rượu ba kích ngưu tất: ba kích 30g, ngưu tất sống 30g, rượu 500ml, ngâm 7 ngày, bỏ bã, uống với nước nóng, mỗi lần 30-60ml. Không được uống say.
Trị thận hư, phong thấp biểu hiện đau nhức xương khớp, đau lưng mỏi gối, dùng bài Rượu dương hoắc huyết đằng ba kích: dâm dương hoắc 40-60g, kê huyết đằng 40-60g, ba kích 40-60g, đường phèn 30g, rượu trắng 750ml. Ngâm sau 7 ngày là được, dùng mỗi lần 20-30ml, ngày 2 lần.
Bài thuốc dùng cai rượu: ba kích 15g, đại hoàng chế với rượu 30g. Ba kích thái lát, sao với gạo nếp cho đến khi gạo cháy đen, bỏ gạo cháy, lấy ba kích tán thành bột mịn trộn với bột mịn đại hoàng (hoặc tán cả 2 thứ cùng lúc).Mỗi lần lấy 3g bột uống với nước đường hoặc mật.Mỗi ngày 1 lần.
Kiêng kỵ: Người âm hư hỏa vượng, đại tiện táo kết không được dùng.
TS. Nguyễn Đức Quang
