Mùa hè đến, nhiều bậc phụ huynh tranh thủ thời gian nghỉ hè của trẻ muốn cho trẻ được cắt amidan. Số trẻ đến viện để thực hiện phẫu thuật này cũng tăng hơn so với các thời điểm khác trong năm. Tuy nhiên, các bậc cha mẹ cũng cần hiểu rõ có nên cắt amidan hay không? Nếu có thì bao giờ và chỉ định cắt amidan như thế nào cho đúng ?
Lá chắn amidan bảo vệ đường hô hấp trên
Amidan là một tổ chức lympho tập trung lại thành đám nằm ở hai bên thành họng tạo thành một vòng bạch huyết Waldayer bao gồm amidan vòm họng mà người ta gọi là VA (Vegetaion Adenoide), amidan khẩu cái và amidan đáy lưỡi. Khi nói amidan tức là muốn nói amidan khẩu cái. Còn VA là một tổ chức lympho ở vòm mũi họng, mọi trẻ sinh ra đều có. Khi VA bị viêm và quá phát thì chúng to ra có thể làm cho lỗ mũi sau bị che lấp gây khó thở và thường trẻ phải thở bằng miệng. Còn amidan thì ở trẻ em lớn hay người trưởng thành có thể bị viêm. Bình thường tổ chức amidan và VA sẽ teo dần bắt đầu từ tuổi dậy thì cho đến tuổi trưởng thành. Về chức năng sinh lý, amidan đóng một vai trò sinh miễn dịch có lợi cho cơ thể tức là sẽ tạo ra kháng thể và các lympho bào giúp cho cơ thể chống lại tác nhân gây bệnh đường hô hấp trên, đặc biệt là chống lại tác nhân gây nhiễm khuẩn (các vi sinh vật gây bệnh). Vai trò của VA và amidan thật đáng kể trong việc bảo vệ hệ thống đường hô hấp trên khi chúng không bị bệnh.
Những bệnh làm mất chức năng của amidan
Bệnh hay gặp nhất của amidan là viêm amidan. Viêm amidan có thể là viêm amidan cấp tính hoặc viêm amidan mạn tính. Viêm amidan cấp tính bao giờ cũng có sốt cao (thường là 39-40oC), có khi kèm theo rét run, đau họng, rát họng, nuốt đau, ho. Viêm amidan mạn tính cũng có sốt nhưng sốt nhẹ, người mệt mỏi, rát họng, ngứa họng, ho khan hoặc có đờm, miệng hôi, đôi khi nuốt có cảm giác vướng ở họng như có sợi tóc hay vật gì nhẹ, nhỏ vướng vào. Viêm amidan mạn tính có khi có những đợt cấp tính do thời tiết thay đổi đột ngột từ nóng sang lạnh hoặc uống nước lạnh, nước đá, uống bia, nước giải khát có đá hoặc nằm, ngồi dưới máy điều hoà nhiệt độ. Khám họng sẽ thấy amidan to một hay hai bên, có nhiều hốc và trong các hốc amidan thường có mủ hoặc màng trắng. Chính các hốc amidan là nơi trú ngụ của các loài vi sinh vật đặc biệt là vi sinh vật gây bệnh như H. influenzae, S.pneumoniae, S. pyogenes, S. aureus, S. epidermidis..., khi có điều kiện thuận lợi chúng trở nên gây bệnh cho vùng tai, mũi, họng, xoang. Ngoài bệnh amidan bị viêm thì amidan cũng có thể bị áp-xe. Bệnh áp-xe amidan thường gặp là áp-xe quanh amidan. Áp-xe quanh amidan có nguy cơ làm lan toả tổ chức viêm ra các vùng xung quanh như vùng cổ, trung thất. Nếu viêm amidan do vi khuẩn liên cầu nhóm A (S. pyogens) thì sẽ có nguy cơ gây thấp tim cho trẻ mà người ta gọi bệnh này là thấp tim tiến triển hoặc gây thấp khớp cấp tính hoặc gây viêm cầu thận cấp.
Khi nào amidan cần được cắt bỏ?
Khi điều trị bằng thuốc không hiệu quả: Khi amidan bị viêm thì cần được khám bởi các bác sĩ chuyên khoa tai, mũi, họng để được đánh giá mức độ của viêm amidan và bác sĩ sẽ có chỉ định kê đơn điều trị nội khoa (dùng thuốc). Nhưng nếu đã được điều trị tích cực, đúng phác đồ, dùng thuốc kháng sinh đúng liều lượng, đủ ngày mà amidan vẫn cứ bị viêm thì bác sĩ sẽ có chỉ định cắt amidan. Nên nhớ, cắt amidan là một thủ thuật tuy không phức tạp nhưng phải thực hiện đúng chỉ định.
Khi amidan bị phì đại to ra gây tắc nghẽn đường thở và có thể gây nên hiện tượng ngừng thở khi trẻ ngủ, gây tím tái (do thiếu dưỡng khí), hay quấy khóc.
Ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe: viêm mạn tính tái đi tái lại nhiều lần, trong một năm có tới 6 -7 lần viêm cấp tính ảnh hưởng lớn đến sức khỏe của trẻ hoặc amidan to, có nhiều hốc mủ, xét nghiệm mủ có vi khuẩn liên cầu nhóm A kèm theo chỉ số phản ứng ASLO (antistreptolysin O) tăng cao trong máu có nguy cơ gây thấp khớp, biến chứng tim, hoặc viêm cầu thận cấp hoặc đã gây thấp tim tiến triển. Cũng sẽ được xem xét khi đã có một số biến chứng khác do viêm amidan gây ra như viêm phế quản nhiều lần, hen phế quản, viêm tai giữa, viêm xoang hoặc có những trường hợp amidan chỉ quá phát không viêm nhưng gây cản trở đường thở cũng như cản trở ăn uống thì cũng cần được bác sĩ chuyên khoa tai mũi họng có kinh nghiệm xem xét có nên cắt amidan hay không? Tuy vậy người ta cũng khuyên không nên cắt amidan khi trẻ dưới 5 tuổi (vì một mặt sẽ ảnh hưởng đến chức năng miễn dịch của trẻ, mặt khác vì amidan chưa phát triển hết, nếu cắt nó sẽ phát triển lại) và thật thận trọng khi cắt amidan cho người trên 45 tuổi vì ở lứa tuổi này còn nhiều bệnh kèm theo mà các bệnh đó được chống chỉ định trong cắt amidan như bệnh tăng huyết áp, bệnh về tim mạch (xơ vữa động mạch, bệnh mạch vành). Hơn nữa ở lứa tuổi này amidan thường bị xơ hoá nếu cắt có thể gây chảy máu nhiều và kéo dài, rất nguy hiểm cho tính mạng...
Cắt amidan có gây tai biến không?
Cắt amidan cũng là một phẫu thuật cho nên cũng có các tiềm ẩn tai biến như những phẫu thuật khác, đôi khi khó mà lường trước được mặc dù hiện nay việc tiến hành thủ thuật cắt amidan bằng nhiều phương pháp hiện đại hơn như cắt bằng dao điện, bằng tia laser... Tuy nhiên cũng cần đề phòng một số tác dụng phụ như do thuốc gây mê (gây dị ứng, sốc phản vệ,...), chảy máu sau cắt amidan, hoặc rất hiếm gặp là ảnh hưởng đến phát âm... Vì vậy các bậc phụ huynh cần biết một số điều căn bản về amidan cũng như các bệnh và chỉ định khi cắt amidan. Điều quan trọng là phải do bác sĩ tai mũi họng khám bệnh trực tiếp cho trẻ và có chỉ định điều trị chứ không được quá lo lắng về bệnh viêm amidan của trẻ mà xin bằng được cắt amidan cho trẻ trong khi bác sĩ khuyên nên điều trị nội khoa (cho trẻ uống thuốc).
PGS.TS.TTƯT. Bùi Khắc Hậu