Theo Đông y, sản đắng có vị đắng, tính mát; vào 4 kinh Tâm, Can, Vị và đại tràng. Có tác dụng thanh nhiệt giải độc, tiêu thũng chỉ thống (tiêu sưng giảm đau), khai vị tiêu thực, dùng chữa cảm mạo phong nhiệt (cảm nóng), yết hầu sưng đau, đau dạ dày (vị thống), tiêu hóa kém, kiết lỵ, đòn ngã tổn thương,...
Cây sản đắng còn có tên gọi là khổ huyền sâm, ngư đảm thảo, bà con người Thái gọi là co kham đin. Là loài cây thân cỏ, sống hằng năm cao khoảng 20cm, phân rất nhiều nhánh. Lá mọc đối, có khía răng, cuống dài, có rìa cánh. Hoa mọc thành chùm ở kẽ lá. Quả nang dẹt, nằm trong đài còn lại, trông giống con hến. Hạt hình trụ, màu vàng, hơi thắt ở giữa. Toàn cây có vị rất đắng, do đó có tên là mật đất hay mật cá. Mùa hoa quả vào tháng 9-11. Cây mọc hoang dại ở những nơi ẩm mát, ở khắp các miền rừng núi nước ta.
Bộ phận dùng làm thuốc là toàn cây, có thể thu hái quanh năm, nhưng tốt nhất là mùa hạ; phơi hay sấy khô, bảo quản nơi khô mát để sử dụng dần.
Cây sản đắng có tác dụng thanh nhiệt, giải độc.
Bài thuốc thường dùng
Bài 1: Chữa tiểu tiện sẻn đỏ do nhiệt: Sản đắng khoảng 20-30g, rửa sạch, đổ 700ml nước sắc nhỏ lửa còn 350ml, chia 2 lần uống trong ngày. Dùng liền 10 ngày.
Bài 2: Chữa kém ăn, mất ngủ: Sản đắng, bá tử nhân (trắc bách diệp), hạt táo chua (lấy nhân sao già), hoài sơn, hạt sen, mạch môn, mỗi vị 10g. Tất cả cho vào ấm đổ 800ml nước, sắc còn 250ml nước, chia 2 lần uống trong ngày. Dùng liền 10 ngày.
Bài 3: Ăn uống khó tiêu, tăng cường tiêu hóa: Sản đắng sao cho thơm 100g, rượu trắng 1 lít, đường hay mật ong 300g. Cho sản đắng vào bình, đổ rượu, mật ong vào ngâm, mỗi ngày lắc 1 lần, ngâm trong 15 ngày trở lên. Mỗi ngày uống 1 chén con (khoảng 20ml) trước bữa ăn cơm. 15 ngày 1 liệu trình.
Bài 4: Chữa thiếu máu, người mệt mỏi, kém ăn (có thể dùng cho sản phụ sau sinh): Sản đắng 10g, sâm đại hành 10g, nghệ vàng 20g. Sản đắng rửa sạch cho 800ml nước đun nhỏ lửa còn 200ml; sâm đại hành và nghệ vàng thái nhỏ, sấy khô, tán bột, uống cùng với nước sắc sản đắng. Ngày 1 lần, trước ăn 30 phút, dùng liên tục 10 ngày.
Bài 5: Chữa đau bụng do giun: Sản đắng 30g, bỏ gốc, rửa sạch, cho vào ấm đổ 500ml nước, sôi, đun nhỏ lửa còn 150ml nước đặc, uống lúc đói bụng, dùng liền 3 ngày.
Bài 6: Cầm máu, giúp lành vết thương: Dùng sản đắng rửa sạch giã nát, vắt lấy nước uống, bã đắp vào chỗ vết thương, ngày thay băng 2 lần rất hiệu nghiệm.
Bác sĩ Nguyễn Hữu
